Depresja - jak pomóc sobie i bliskim?

NIK o zapobieganiu i leczeniu depresji

Mimo iż depresja staje się coraz poważniejszym problemem zdrowotnym i społecznym, to działania służące jej profilaktyce i leczeniu realizują tylko niektóre samorządy. Poza tym większość środków wydawana jest na doraźną, jednorazową pomoc, a nie na kompleksowe programy zdrowotne. Dodatkowo, organizowana przez Ministerstwo Zdrowia kampania informacyjno - edukacyjna na temat depresji miała ruszyć na początku 2018 r. Tymczasem wystartowała dopiero w październiku.

Światowa Organizacja Zdrowia przewiduje, że w ciągu najbliższych 20 lat depresja stanie się najczęstszym problemem zdrowotnym. Tymczasem to zaburzenie psychiczne uniemożliwia prawidłowe funkcjonowanie człowieka. Na świecie choruje na nią ponad  320 mln ludzi.

Zaburzenia lękowe - liczba przypadków w mln i udział w populacji światowej w procentach

W Polsce u 3 proc. mieszkańców w wieku produkcyjnym  (766 tys. osób) wystąpił przynajmniej jeden epizod depresyjny.  Wskaźniki depresji rosną wraz z wiekiem. Na depresję cierpiało 5 proc. osób powyżej 50 roku życia, podczas gdy w grupie dzieci/młodzieży w wieku 6-12 lat wskaźnik ten wynosił 2 proc. Spośród 50 krajów Polska zajmuje odpowiednio 9 i 8 miejsce wśród państw o największym obciążeniu tymi zaburzeniami.

Występowanie i obciążenie depresją i zaburzeniami lękowymi w krajach regionu europejskiego.

Badania potwierdziły wysokie koszty społeczne depresji. Koszt produktu utraconego przez społeczeństwo w wyniku choroby lub jej leczenia, oszacowany metodą kapitału ludzkiego, wahał się (w zależności od przyjętego podejścia) od 1 mld zł do 2,6 mld zł. Depresja to także problem samobójstw, do których często dochodzi w wyniku tej choroby. Porównanie wskaźników samobójstw na 100 tys. mieszkańców w 2015 r. prowadzone w odniesieniu do 22 państw europejskich wykazało, że wskaźnik wyższy niż Polska (13,5 osoby na 100 tys.  mieszkańców) wystąpił tylko w sześciu krajach (Estonii, Belgii, na Węgrzech, Słowenii, Łotwie i Litwie).

Wskaźnika samobójstw w wybranych krajach europejskich ogółem na 100 000 mieszkańców w 2015 r.

Według danych policji liczba samobójstw zakończonych zgonem w Polsce wzrosła z  ponad 4 tys. w 2012 r. do blisko 5,3 tys. w 2017 r., przy czym najwyższy poziom samobójstw - ponad 6 tys.- odnotowano w 2014 r.

Samobójstwa zakończone zgonem w Polsce

Niezbędne jest podejmowanie profilaktycznych działań mających na celu zapobieganie i wczesne wykrywanie depresji.

NIK sprawdziła, jak samorządy wykonują swoje zadanie własne polegające na  zapobieganiu i leczeniu depresji. Ich działalność w tym zakresie powinna stanowić istotne uzupełnienie świadczeń z zakresu zdrowia psychicznego, gwarantowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia.  

Spośród sześciu skontrolowanych przez NIK samorządów, jedynie w trzech (w województwach: Małopolskim, Łódzkim i Mazowieckim) opracowano i wdrożono rozwiązania dotyczące zapobiegania i leczenia depresji w formie kompleksowych programów polityki zdrowotnej. Zakładane cele osiągnięto jedynie w jednym - w Małopolsce. 

NIK zauważa, że niemal wszystkie przedsięwzięcia samorządów dotyczące depresji prowadzono poza programami. Na realizację zadań z zakresu zapobiegania i leczenia depresji skontrolowane jednostki wydały w okresie objętym kontrolą (2015 - wrzesień 2017) łącznie blisko 3 mln zł, z tego 813 tys. zł na zadania stanowiące przedmiot programów polityki zdrowotnej, a ponad 2 mln zł na przedsięwzięcia realizowane w innych formach.

Formy działania JST na rzecz zapobiegania i leczenia depresji

Zdaniem NIK jest to zjawisko niepożądane. To programy polityki zdrowotnej są optymalną formą dla zapewnienia skutecznej i efektywnej realizacji działań z zakresu opieki zdrowotnej przez samorząd. Realizowane są zwykle w kilkuletniej perspektywie czasowej i podlegają określonym wymogom prawnym, a w szczególności opiniowaniu przez Agencję Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji. Ustawodawca zobowiązał samorządy do zaimplementowania w programach mierników efektywności, które umożliwiają ocenę skuteczności zrealizowanych działań. Natomiast działania realizowane poza programami mają zwykle charakter doraźny, jednorazowy, bez możliwości oceny w dłuższej perspektywie czasowej ich skuteczności w stosunku do założonych celów oraz uzyskanych efektów zdrowotnych. Nie można także określić efektywności wydatkowania na ten cel środków.

NIK zwraca uwagę, że działania  samorządów w zakresie profilaktyki i leczenia depresji nie były dostosowane do zapotrzebowania, lecz możliwości finansowych. Zainteresowanie udziałem w realizowanych  formach wsparcia było wyższe od oferowanej  pomocy. Dlatego w przedsięwzięciach brało udział więcej chętnych niż było zaplanowanych w  umowach na ich realizację. Miało to miejsce  w  Gdańsku i województwie małopolskim. Przykładowo, w Urzędzie Miejskim w Gdańsku stwierdzono, że liczba uczestników realizowanego przez podmiot leczniczy w 2015 r. zadania (łącznie 324 osoby) była wyższa zarówno od zaplanowanej przez realizatora w ofercie (300 osób), jak i określonej w umowie na jego finansowanie ze środków budżetowych (200 osób). We Wrocławiu natomiast, realizacja zleconych organizacjom pozarządowym 10 zadań obejmujących problematykę depresji, z uwagi na ich skalę, wynikającą z wielkości zaangażowanych środków finansowych (w latach 2015-2017 przeznaczono na ten cel zaledwie 202 tys. zł), miała ograniczony wpływ na poprawę zdrowia psychicznego i jakość życia mieszkańców.

O istniejącym zapotrzebowaniu na działania w zakresie profilaktyki i leczenia depresji świadczy również m.in. liczba i dostępność do świadczeń z zakresu zdrowia psychicznego finansowanych w latach 2014-2016 przez Narodowy Fundusz Zdrowia.

Średni czas oczekiwania w przypadkach stabilnych na poradę u psychologa w ramach NFZ

Leczeni na zaburzenia afektywne (F30-F39), w tym depresje w 2016 r. - wskaźnik na 100 tys. mieszkańców

NIK zwraca uwagę, iż efekty prowadzonych przez samorządy działań na rzecz zapobiegania i leczenia depresji nie zawsze były rzetelnie monitorowane. Tylko w dwóch - Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego i Urząd Miejski w Gdańsku - z sześciu skontrolowanych samorządów prawidłowo monitorowano i zwymiarowano efekty realizacji tych działań. W przypadku akcji doraźnych, realizowanych nie w ramach programów, było to wręcz niemożliwe.

Nieprawidłowości stwierdzono także przy zlecaniu przez samorządy przedsięwzięć służących zapobieganiu i leczeniu depresji. Wybór realizatorów programów polityki zdrowotnej nie zawsze poprzedzony był konkursem ofert - tak wydano blisko 332 tys. zł.

Stwierdzono także przypadki zlecania zadań obejmujących problematykę depresji w trybie przewidzianym dla programów polityki zdrowotnej podmiotom, którym faktycznie zgodnie z prawem nie można było ich zlecić, ponieważ nie realizowały one zadań w tej formie.  Nieprawidłowość ta dotyczyła finansowanych z dotacji umów na łączną kwotę 517,5 tys. zł.

Również organizacjom pozarządowym zlecano nieprawidłowo - bez konkursu wymaganego ustawą o zdrowiu publicznym - realizacje zadań dotyczących depresji. Tak przekazano dotacje o wartości ponad 212 tys. zł.

Najwyższa Izba kontroli zwraca również uwagę, iż o dziewięć miesięcy opóźnił się start organizowanej przez Ministerstwo Zdrowia kampanii informacyjno - edukacyjnej dotyczącej zapobiegania, wczesnego wykrywania i leczenia depresji. Kampania społeczna, planowana pierwotnie na lata 2018 - 2020, miała pojawić się w mediach na początku tego roku. Tak się jednak nie stało, bo do końca 2017 r. nie udało się przygotować odpowiedniego jej hasła.  Ostatecznie, hasło przygotowano dopiero pod koniec lipca 2018 r., a kampania oficjalnie wystartowała 3 października 2018 r. Skrócenie kampanii o wiele miesięcy, zdaniem Izby jest niekorzystne z punktu widzenia realizacji głównego jej celu, czyli wzrostu poziomu świadomości społecznej na temat zaburzeń depresyjnych.

Psychiatra, psycholog, psychoterapeuta - definicje i różnice

  • Psychiatra to lekarz medycyny ze specjalizacją w psychiatrii. Zajmuje się diagnozą oraz leczeniem zaburzeń psychicznych. Psychiatra może stosować farmakoterapię, a także prowadzić psychoterapię - jeśli ukończył szkolenie z tego zakresu. Łączenie psychoterapii i farmakoterapii w wielu przypadkach daje dobre rezultaty. Stąd też, obie formy pomocy powinny być stosowane równolegle.
  • Psycholog to osoba, która ukończyła studia psychologiczne. Uzyskanie tytułu magistra w tej dziedzinie pozwala na prowadzenie diagnostyki psychologicznej i testów psychologicznych. Korzystając z poznanych koncepcji psychologicznych oraz narzędzi badawczych (testów, kwestionariuszy, ankiet), psychologowie mogą udzielać wsparcia i porad, przeprowadzać diagnozę psychologiczną czy też różnego rodzaju szkolenia. Zwrócić należy uwagę, że ukończenie studiów psychologicznych nie uprawnia do prowadzenia psychoterapii.

Prawo wykonywania zawodu psychologa powstaje z chwilą dokonania wpisu na listę psychologów Regionalnej Izby Psychologów na wniosek samego zainteresowanego.

  • Psychoterapeuta to osoba, która ukończyła studia magisterskie (nie muszą to być studia psychologiczne) i odbyła wymagane szkolenie psychoterapeutyczne. Jest to definicja potoczna, do dnia dzisiejszego bowiem zawód psychoterapeuty jest zawodem nieregulowanym w Polsce.  Oferta kursów psychoterapii jest obecnie bardzo szeroka, niemniej nie wszystkie kursy są honorowane przez NFZ w przypadku kontraktacji świadczeń gwarantowanych z ubezpieczenia zdrowotnego.
  • Psychoterapia jest metodą leczenia zaburzeń lękowych, zaburzeń osobowości chorób psychosomatycznych oraz rozmaitych problemów natury psychologicznej. Podstawowym środkiem leczenia w psychoterapii jest specyficzny rodzaj relacji pomiędzy pacjentem a psychoterapeutą, opartej na zaufaniu, rozmowie oraz kontrakcie zawartym na początku terapii. Psychoterapeuta w zależności od nurtu, w którym pracuje oraz problematyki pacjenta prowadzi terapię długo lub krótkoterminową. Istnieje kilka nurtów psychoterapii.
    Do głównych zaliczamy: psychoterapię psychodynamiczną, psychoanalityczną, poznawczo - behawioralną, systemową, humanistyczno - egzystencjonalną. Psychoterapeuta nie może przypisywać lekarstw ale zdarza się, że prosi pacjenta o konsultację psychiatryczną kiedy uzna, że pomocne w terapii będzie leczenie zintegrowane ( farmakologia i psychoterapia).

Wnioski

W związku z ustaleniami kontroli NIK skierowała wnioski do Ministra Zdrowia o:

  • dokonanie analizy i oceny terminowości oraz poprawności realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego  w zakresie wprowadzenia lub aktualizacji przez samorządy gminnych i regionalnych programów ochrony zdrowia psychicznego na lata 2017-2022;
  • zlecenie Prezesowi Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji  opracowania i wydania rekomendacji, jak samorządy powinny przygotowywać i realizować programy polityki zdrowotnej, w szczególności dotyczące profilaktyki depresji u dzieci i młodzieży oraz osób powyżej 65 roku życia.

Informacje o artykule

Data utworzenia:
16 października 2018 15:53
Data publikacji:
17 października 2018 07:00
Wprowadził/a:
Andrzej Gaładyk
Data ostatniej zmiany:
17 października 2018 07:19
Ostatnio zmieniał/a:
Andrzej Gaładyk

Przeczytaj treść ponownie