Marcin Marjański
Dzień dobry Państwu. Ja na wstępie chciałem bardzo przeprosić za lekkie opóźnienie, ale jest nas dużo. Czas, który jest potrzebny na przejście przez bramki trwa tyle, ile trwa. Dzień dobry. W imieniu pracowników Najwyższej Izby Kontroli pragnę przywitać wszystkich obecnych dzisiaj na sali oraz wszystkich, którzy oglądają nas na kanałach mediów społecznościowych Najwyższej Izby Kontroli, do czego serdecznie zachęcam. Witam Panów Posłów Dariusza Jańskiego i Pana posła Michała Szczerbę, którzy są dzisiaj z nami. Tematem dzisiejszej konferencji prasowej są wyniki kontroli Wybrane wydatki spółek Skarbu Państwa i fundacji tworzonych przez te spółki oraz gospodarka finansowa i realizacja celów statutowych fundacji tworzonych przez te spółki. Dziś kontrolerzy zaprezentują Państwu wyniki kontroli, w której około 1/3 podmiotów odmówiła poddania się kontroli. Kontroli odmówiły m.in. podmioty należące do Grupy Kapitałowej Orlen. W efekcie NIK złożyła 10 zawiadomień do prokuratury w sprawie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa przez 6 spółek z udziałem Skarbu Państwa i 4 utworzone fundacje. Niedopuszczenie kontrolerów na kontrolę było działaniem bezprawnym, niezgodnym z Konstytucją i Ustawą o NIK, która gwarantuje Izbie możliwość kontrolowania wszystkich firm, instytucji czy organizacji, które wykorzystują środki i majątek państwa.
Potwierdziły to również niektóre sądy, które wydały wyroki w związku z zażaleniem NIK na umorzenie postępowań przez prokuratury.
W związku z przeprowadzeniem tej kontroli i kontroli bezpieczeństwa paliwowego spółka Orlen złożyła zawiadomienie na kontrolerów NIK, którzy wykonywali swoje obowiązki służbowe, realizując planowe, przypomnę: planowe, kontrole zatwierdzone przez kolegium NIK. Przyjmując przy tym błędną interpretację zapisów ustawy o NIK zastosowaną na potrzeby tej kontroli przez doradców prawnych zatrudnionych przez Orlen, co oznaczałoby, że gros środków finansowych byłby pozostawiony poza jakąkolwiek kontrolą Najwyższej Izby Kontroli. Mówimy tutaj o kwotach liczonych w milionach złotych. Na sponsoring tylko 9 skontrolowanych spółek wydatkowało łącznie kwotę 795 milionów złotych. Na usługi medialne te spółki wydały ponad 1 miliard złotych, a na usługi prawne i doradcze w sumie ponad 562 miliony złotych. Natomiast na darowizny, co jest bardzo ważne w tej kwestii, w sumie firmy te przeznaczyły 841 milionów złotych, a 81% tej kwoty przekazały utworzonym przez siebie fundacjom, z czego 152,5 miliona złotych dostała Polska Fundacja Narodowa. Przypomnę, że sama Polska Fundacja Narodowa od spółek Skarbu Państwa do końca roku 2026 powinna otrzymać prawie 634 miliony zł. Darowizny przekazane Fundacjom pozostawałyby w praktyce poza realną kontrolą fundatorów. Więcej o wydatkach powiedzą Państwu osoby, które są dzisiaj z nami na sali.
Pani Edyta Kosiarz, wicedyrektor Departamentu Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji, Pan Marcin Kaliński, dyrektor Delegatury NIK we Wrocławiu, którzy nadzorowali wymienioną kontrolę.
Ja nazywam się Marcin Mariański, jestem pełniącym obowiązki Rzecznika Prasowego Najwyższej Izby Kontroli. Już jak Państwo wiecie, dla porządku tylko dodam, że w pierwszej części zaprezentujemy Państwu wyniki, natomiast w drugiej części przejdziemy do sesji pytań. Proszę o zachowanie formuły „Jedno pytanie na jedną redakcję". Oczywiście po konferencji jesteśmy gotowi na nagrania indywidualne. Nie zabierając, szanowni Państwo, więcej czasu, oddaję głos Pani Dyrektor.
Edyta Kosiarz
Dziękuję bardzo. Szanowni Państwo, nim przejdę do wyników kontroli z roku 2022, chciałabym również przedstawić kwestie związane z wcześniejszą kontrolą doraźną pod tytułem Działalność Polskiej Fundacji Narodowej. Każda kontrola ma swój początek i koniec oraz każdy proces kontrolny pozostawia po sobie jakiś ślad. Tak też było w przypadku kontroli działalności Polskiej Fundacji Narodowej. Była to pierwsza z kontroli, kiedy to w tak zdecydowany sposób odmawiano możliwości realizacji uprawnień kontrolnych Najwyższej Izby Kontroli przez podmiot, który – przypomnę – do 2026 roku łącznie powinien otrzymać prawie 634 miliony zł od spółek z udziałem Skarbu Państwa w formie darowizny. Kontrola rozpoczęła się w dniu 12 listopada 2020 roku. Już od pierwszego dnia czynności kontrolnych kwestionowano uprawnienia kontrolne NIK. Zarząd Fundacji opieszale udostępniał informacje, które były dodatkowo ogólne lub ogólnodostępne. Ostatecznie zgromadzony materiał dowodowy nie pozwalał dokonać oceny kontrolowanej działalności, co jest głównym celem procesu kontrolnego, a zatem odstąpiono od kierowania wystąpienia pokontrolnego do zarządu fundacji. Ale już wcześniej, bo 6 kwietnia 2021 roku złożono zawiadomienie do prokuratury o utrudnianiu kontroli. Ten proces kontrolny miał swój finał w dniu 15 lutego 2022 roku w postaci postanowienia sądu.
I tu chciałabym podkreślić, że sąd nie wypowiedział się co do uprawnień kontrolnych NIK.
Wypowiedział się natomiast tylko co do umyślności lub nieumyślności działania członków Zarządu Fundacji odnośnie do udaremnienia lub utrudniania prowadzonej przez kontrolerów NIK Kontroli. Proszę pamiętać, iż postanowienie zapadło na początku roku 2022. Z kolejnym istotnym utrudnianiem wykonania uprawnień kontrolnych zapisanymi w Konstytucji i Ustawie o Najwyższej Izbie Kontroli spotkaliśmy się także na kontroli wybranych wydatków spółek i fundacji. Kontrolę, przypominam, rozpoczynaliśmy w 2022 roku. Do skontrolowania zaplanowanych były 32 jednostki, z czego 10 uniemożliwiło nam przeprowadzenie czynności kontrolnych, czyli prawie 1/3. Proszę Państwa, była to skala utrudniania przeprowadzania czynności kontrolnych niespotykana w ostatnich latach. Przypominam, że w 2017 roku Izba przeprowadziła kontrolę w tym samym obszarze i nawet częściowo w tych samych podmiotach. W środkowej części slajdu są wymienione podmioty objęte kontrolą z 2017 i 2022 roku. W ramkach z czerwonym krzyżykiem te, które skutecznie utrudniły przeprowadzenie czynności kontrolnych. Jak Państwo widzą, na przedmiotowym slajdzie były to przeważnie spółki wchodzące w skład grupy kapitałowej Orlen, ale też spółki zależne od PZU oraz fundacji. Co istotne, na przestrzeni lat 2017-2022 nie zmieniły się przepisy co do uprawnień kontrolnych NIK.
Chciałabym też podkreślić, że zarówno cel główny i cele szczegółowe obydwu tych kontroli były do siebie bardzo zbliżone. W kontroli z 2017 roku określono cel główny następująco: Czy wydatki na działalność sponsoringową, medialną i usługi doradcze ponoszone przez spółki Skarbu Państwa są zgodne z obowiązującymi zasadami gospodarne. Również w tej kontroli z 2020 roku wybranych wydatków spółek i fundacji jako cel główny przyjęto: Czy wydatki na działalność sponsoringową, medialną, usługi prawne i consulting oraz przyjęte zasady przyznawania darowi spółek działających z udziałem Skarbu Państwa i utworzonych przez nie fundacji są ponoszone zgodnie z obowiązującymi zasadami i gospodarne. W celach szczegółowych wyróżniono na czerwono te same zagadnienia, które kontrolowaliśmy już w 2017 roku, czyli czy wydatki były ponoszone gospodarnie oraz zgodnie z obowiązującymi zasadami, jak spółki mierzyły efekty działalności i czy osiągały zamierzone efekty tej działalności. W 2022 roku dodatkowo objęliśmy kontrolą fundację, a zatem w celach szczegółowych sprawdziliśmy, czy spółki prowadziły nadzór na działalnością fundacji, czy fundacje tworzone przez spółki realizowały cele statutowe i gospodarnie dysponowały pozyskanymi środkami. W trakcie przeprowadzania czynności kontrolnych rozszerzyliśmy jej zakres przedmiotowy i podmiotowy kontroli, dodając ostatni cel szczegółowy dotyczący finansowania uchwalania studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin w związku z kontrolą w KGHM.
Co się zmieniło zatem? Zmienił się udział Skarbu Państwa w spółce Orlen S.A.. W 2017 roku wynosił on przeszło 27%, a 51% w Energa S.A. Po przejęciu Energa przez Orlen udział Skarbu Państwa w spółce Orlen wynosił nawet ponad 52%.
Są też inne charakterystyczne dla tych spółek. W trakcie kontroli przeprowadzonej w 2017 roku, tak jak widzą Państwo na dwóch stronach wystąpień pokontrolnych, prezesem spółki PKN Orlen oraz Energa S.A. była ta sama osoba. Cóż więc zmieniło się od 2017 roku do roku 2022, że raptem Orlen udaremnił przeprowadzenie kontroli, skoro stan prawny się nie zmienił? Udział Skarbu Państwa w spółce wzrósł, a prezesem zarządu jest nadal ta sama osoba. Pytanie na razie pozostanie bez odpowiedzi. W trakcie próby rozpoczęcia czynności kontrolnych, jak i w trakcie tych czynności spółki przedstawiały przedstawicielom Najwyższej Izby Kontroli zamówione przez nie opinie prawne wskazujące na rzekomy brak podstawy prawnej do przeprowadzenia kontroli przez NIK. W związku z udaremnianiem kontroli Izba złożyła 10 zawiadomień do organów ścigania. Wszystkie postępowania są na różnych etapach. Jednak, ponieważ części z nich prokuratury umorzyły z różnych powodów postępowania, Izba składała zażalenia na wydawane przez prokuratorów postanowienia. I chciałabym przytoczyć tylko kilka uzasadnień z postanowień sądów wskazujących na fakt, że Najwyższa Izba Kontroli ma uprawnienia do kontroli tych spółek i fundacji. Odnośnie do kontroli spółek córek i spółek wnuczek.
Zdaniem sądu spółki, które choćby pośrednio finansowane są przez Skarb Państwa, czyli spółki córki czy spółki wnuczki, otrzymują finansowanie od państwa w rozumieniu ustawy o NIK, zatem zdaniem sądu kontrola mająca być przeprowadzona przez NIK była zgodna z ustawą o NIK.
„Jednostka kontrolowana winna podać się wymogom określonym w ustawie o NIK w czasie terminu wyznaczonej kontroli i nie może skutecznie zasłaniać się okolicznościami, które nie są nawet ujęte w ustawie. Kontrolowany nie ma możliwości zablokowania kontroli w sytuacji, gdy subiektywnie uważa, że nie jest podmiotem określonym w ustawie o NIK". Następne odnośnie do kontroli banku spółki córki. W wyroku sąd stwierdził, że uprawnienie do kontroli wynikające z treści ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli nie ogranicza się do państwowych osób prawnych i spółek ze stuprocentowym udziałem Skarbu Państwa. Sąd stwierdził, że zaprezentowana wykładnia banku jest sprzeczna z brzmieniem ustawy o NIK i nie znajduje uzasadnienia w kontekście wykładni celowościowej ustawy o NIK. W przeciwnym razie, i tu bym chciała podkreślić, gros środków pozostawałby poza jakąkolwiek kontrolą. I ostatni wyrok, bardzo krótko. „Fundacja podlega kontroli organom NIK". Teraz przejdę do wyników szczegółowych kontroli i prezentowane wyniki kontroli dotyczą 9 spółek z udziałem Skarbu Państwa, w tym 1 banku, 8 fundacji oraz 5 gmin. W latach 2017-2021 wszystkie dziewięć skontrolowanych spółek prowadziło działalność sponsoringową. Wspierały one kluby i związki sportowe poszczególnych polskich sportowców, wydarzenia kulturalne, artystyczne i sportowe, a także różnego rodzaju kongresy ekonomiczne.
W kontrolowanym okresie nastąpił ponad dwukrotny wzrost wydatków spółek z udziałem Skarbu Państwa na działalność sponsoringową. Z ponad 111 milionów złotych w 2017 roku do prawie 229 milionów złotych w 2021 roku. Co istotne, nie było poparte poprawą ich wyników finansowych.
W okresie tym spółki zawarły łącznie ponad 3 300 umów sponsoringowych, na realizację których wydano prawie 795 milionów złotych. Dalej jesteśmy w obszarze sponsoringu. Należy oczywiście podkreślić, iż nie ma ogólnie obowiązujących regulacji prawnych dotyczących prowadzenia przez spółki sponsoringu. Działania w tym zakresie podejmowało dawne Ministerstwo Skarbu Państwa, które opracowało tzw. dobre praktyki w zakresie prowadzenia działalności sponsoringowej przez spółki z udziałem Skarbu Państwa. Jednak są to tylko wytyczne i jako takie stanowiły one bezpośrednio aktu prawnego obowiązującego w spółkach z udziałem Skarbu Państwa. Wprowadzone przez spółki wewnętrzne regulacje w większości dostosowane były do tych wytycznych. Tylko w spółce PKP, jako jedynej ze skontrolowanych spółek, nie zostały one wprowadzone. W 3 spółkach nie dokonywano oceny efektywności działalności sponsoringowej. W pozostałych 6 spółkach ocena działalności sponsoringowej dokonywana była w różnych formach, z reguły uzależnionych od zakresu udzielanego sponsorowanemu wsparcia lub rodzaju sponsorowanego przedsięwzięcia. Jako ciekawostkę dodam, że w trakcie kontroli KGHM stwierdzono, że w ramach modyfikowania regulaminu działalności sponsoringowej w 2019 roku wykreślono m.in. zapisy dotyczące zakazu sponsorowania imprez politycznych. W 3 spółkach na 9 skontrolowanych stwierdzono nieprzestrzeganie wewnętrznych regulaminów sponsoringu i tak, dotyczyło to udzielania sponsoringu pomimo strat na działalności operacyjnej, pomimo ujemnego wyniku finansowego czy faktu, że 40% skontrolowanych umów w tej spółce nie zawierało prognozy efektywności planowanego sponsoringu.
Innej spółce w latach 2017-2019 zawierano umowy z przekroczeniem o 10-20% zaplanowanych limitów, natomiast w 2021 roku ten limit przekroczono ponad pięciokrotnie. Przechodzimy do następnego obszaru kontroli, jakim były darowizny. W latach 2017-2021 spółki na darowizny przeznaczyły łącznie prawie 840 milionów złotych, w tym dla różnych fundacji ponad 680 milionów złotych, to jest ponad 80% udzielonych darowizn. Najwięcej darowizn udzielono w roku 2020, bo aż 230 milionów złotych. W całym kontrolowanym okresie spółki zawarły 615 umów darowizn. Wyniki kontroli wskazują, że darowizny przekazywane fundacjom były praktycznie wyłączone spod nadzoru fundatorów. Jedyną formą nadzoru nad przekazanymi środkami było otrzymanie ogólnych sprawozdań z działalności tych fundacji. Zestawiając te wielkości kwot na darowiznę versus sponsoring, należy wskazać, że setki milionów złotych przekazywanych fundacjom pozostają w praktyce poza kontrolą tych spółek, a mówimy tutaj o sumach zbliżonych do tych związanych z działalnością sponsoringową. Tak jak wskazuje powyższe zestawienie. A pamiętajmy, że w działalności sponsoringowej mamy i regulaminy, i jest to działalność mierzalna, jeżeli chodzi o efekty. W obszarze darowizn udzielanych przez KGHM stwierdziliśmy nieprawidłowości, w świetle których darowizny można byłoby potraktować jako swoisty zakup, zapłatę za usługi świadczone przez gminy na rzecz spółki w zakresie zmiany planowania przestrzennego.
Szczegółowe wyniki przedstawi dyrektor Delegatury NIK we Wrocławiu. Panie dyrektorze, oddaję głos.
Marcin Kaliński
Dziękuję, Pani dyrektor. Szanowni Państwo, KGHM Polska Miedź Spółka Akcyjna z siedzibą w Lubinie zawarła z pięcioma gminami z terenu województwa dolnośląskiego łącznie 14 pisemnych porozumień, co istotne, podkreślam, w formie umów darowizny. Porozumienia te regulowały sposób i formę prowadzenia procedur planistycznych związanych ze zmianą lub uchwaleniem studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego prowadzonych przez te gminy w związku z realizacją przez KGHM zadań inwestycyjnych dotyczących działalności górniczej, to jest wydobywania rud miedzi. W zapisach tych porozumień KGHM zobowiązała się do przekazywania na rzecz gmin środków pieniężnych w powiązaniu z realizacją procedur zmian studiów i planów zagospodarowania przestrzennego, a gminy zobowiązały się do podjęcia działań w kierunku zgodnym z interesem KGHM. Należy przy tym zaznaczyć, że KGHM dysponowała opinią prawną w tym czasie, która poddawała w wątpliwość legalność takich działań, gdyż, po pierwsze, umowa darowizny nie może łączyć się z zobowiązaniem do wzajemnego działania, a jej cechą jest nieodpłatność. To znaczy, darczyńca daruje i w zamian nie oczekuje spełnienia jakichkolwiek świadczeń. Po drugie, podjęte w ten sposób zobowiązania przez gminy nie miały podstaw prawnych w przepisach powszechnie obowiązujących.
To znaczy, że na podstawie zawartych umów darowizn nie można było zobowiązać się do uchwalenia zmian w planie zagospodarowania przestrzennego.
Umowy darowizny stanowiły zatem w swej istocie i praktyce niedozwolony zakup przez KGHM usług od gmin. Gminy na mocy tych porozumień, umów darowizn otrzymały łącznie od KGHM blisko 131 milionów złotych. Szanowni Państwo, skontrolowane dolnośląskie gminy na mocy zawartych porozumień dopuściły w sposób nieuprawniony i nielegalny do sfinansowania przez KGHM kosztów opracowania projektów studium zagospodarowania przestrzennego oraz pozostałych kosztów związanych z uchwaleniem tego dokumentu poprzez m.in. po pierwsze, wybór wskazanego przez KGHM urbanisty, któremu następnie zlecano opracowanie projektu studium oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego i po drugie, aktywny udział KGHM w realizacji prac nad projektami tych dokumentów. Stało się tak, pomimo że koszty sporządzania studium obciążają budżet gminy, a nie budżet spółki prawa handlowego. Łącznie KGHM sfinansowała niezgodnie z prawem koszty zmiany studium w łącznej wysokości ponad 691 000 zł. Szanowni Państwo, w związku z powyższym, Najwyższa Izba Kontroli, delegatura we Wrocławiu, po przeprowadzonej kontroli w KGHM i pięciu dolnośląskich gminach poinformowała Delegaturę Centralnego Biura Antykorupcyjnego we Wrocławiu o ujawnieniu okoliczności należących do właściwości CBA i mogących w szczególności wskazywać na występowanie obszarów zagrożonych mechanizmami korupcjogennymi. Wskazano na nieprawidłowości polegające na zobowiązaniu się gmin do dokonania czynności wynikających z przepisów prawa w nieuprawnionej formie umowy darowizny, dopuszczenie do sfinansowania przez KGHM kosztów poniesionych w związku ze zmianą miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz kosztów zmian studiów zagospodarowania przestrzennego.
Ponadto Najwyższa Izba Kontroli negatywnie oceniła działalność wszystkich pięciu skontrolowanych dolnośląskich gmin związaną z opracowaniem projektów studiów oraz planów zagospodarowania przestrzennego. A teraz oddaję głos Pani dyrektor, która dalej przedstawi wyniki kontroli.
Edyta Kosiarz
Dziękuję. Wracamy znowu do obszaru darowizn, a szczególnie kwestii związanych z fundacjami. W obszarze darowizn udzielanych przez fundacje stwierdzono szereg nieprawidłowości w trakcie realizowania lub rozliczania przez nich poszczególnych projektów, programów. Szczegóły znajdą Państwo w informacji o wynikach kontroli. Ustalono również, że w żadnej fundacji nie było procedur zakupowych, a zatem jest duża dowolność z zakupu towarów, usług z pominięciem zasady konkurencyjności. I tutaj jako audytorzy zwracamy uwagę na ryzyko utraty wizerunku. Co prawda nie stwierdziliśmy nieprawidłowości w działalności fundacji polegających na wydawaniu środków na działalność, która byłaby niezgodna z celami powołania tych fundacji. I jednak chciałabym podkreślić, że w znaczniej mierze było to wynikiem zapisów statutowych fundacji, ponieważ statuty fundacji posiadały tak ogólne zapisy dotyczące celów ich działalności, że praktycznie mogły wspierać każdego rodzaju działania i przeznaczyć środki na dowolne cele. Przykładowo, plany działalności nie zawierały żadnych mierników, wskaźników działań. Przykładowo: był cel „przeprowadzenie szkoleń". Ale ilu szkoleń, dla kogo? Tego już nie wskazywano. Jak już wspomniałam, nadzór fundatorów nad fundacjami był formalny i ograniczał się do delegowania swoich przedstawicieli do rad nadzorczych oraz otrzymywania sprawozdań z działalności fundacji.
Żadna ze skontrolowanych spółek nie analizowała planów działalności fundacji, a tym samym nie oceniała rzeczywistego zapotrzebowania fundacji na środki finansowe. Żadna ze spółek nie prowadziła analizy sprawozdań z działalności fundacji.
Kontrolerzy Najwyższej Izby Kontroli przeprowadzili tę analizę. Pomimo że nie mogliśmy przeprowadzić kontroli fundacji ufundowanej przez Bank Gospodarstwa Krajowego, to dokonaliśmy analizy sprawozdań finansowych fundacji należących do BGK. Przypominam, że należy do niego aż cztery fundacje, w tym trzy były utworzone od roku 2019. Jak widać, fundacje dysponowały znacznymi nadwyżkami wolnych środków, co oznacza, iż były one przekazywane przez BGK bez analizy zaplanowanych działań. Nie była to jedyna fundacja i nie była to fundacja należąca tylko i wyłącznie do BGK, bo nadmiar środków na kontach znaleźliśmy również w fundacji PZU, jak i jeszcze w jednej fundacji, która musiała aż zapłacić koszty utrzymywania tych środków na rachunku bankowym w wysokości 52 000 zł. I w związku z zapłatą tej kary odstąpiła od proszenia raz do roku fundatora o darowizny, przychodząc na transze. Co jeszcze stwierdziliśmy poprzez same analizy tych sprawozdań? To, że trzy nowe powołane fundacje przez BGK miały bardzo wysokie koszty operacyjne versus koszty działalności. To mogłoby wskazywać na to, że pomimo powołania tych fundacji, dla celów oczywiście, jakichś, które są w statucie, praktycznie nie wykonywały albo wykonywały one działalność operacyjną na dosyć niskich poziomach, a tylko dam tutaj przykład: pierwszą fundację BGK, która działa od kilkunastu lat i współczynnik ten, czyli kosztów ogólnego zarządu, wynosił tylko 5%.
Przypominam: versus ponad 75%.
Przechodzimy teraz do obszaru „usługi prawne". W latach 2017-2021 na zakup usług prawnych w ramach zawartych prawie 2 000 umów wydatkowano łącznie około 226 milionów złotych. Stwierdzone nieprawidłowości w obszarze usług prawnych dotyczyły głównie braku obowiązku dokumentowania wykonanych usług. W szczególności braku obowiązku rozliczenia czasu pracy lub udokumentowania wykonanej usługi. W ocenie NIK istnieje ryzyko wypłacenia wynagrodzenia za zadania, które w rzeczywistości mogły nie być wykonane przez zleceniobiorców. Wystąpiły również praktyki i przypadki niezawierania w umowach szczegółowych zapisów dotyczących kar umownych za niewykonywanie lub nienależyte wykonanie umowy. Ogólne odwołanie się w umowach do kar na podstawie przepisów kodeksu cywilnego może znacznie utrudniać dochodzenie kar za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy. Tego typu nieprawidłowości Izba stwierdziła w trzech skontrolowanych spółkach.
I przechodzimy do obszaru następnego — „usługi doradcze". Jest to tak naprawdę jedna uwaga: iż usługi doradcze były zawierane i rozliczane zgodnie z obowiązującymi procedurami zakupowymi, przy czym 1/3 skontrolowanych umów była wyłączana z tych procedur. I na 1 675 umowy doradztwa spółki wydały łącznie około 335 milionów złotych.
I ostatni obszar — „zakup usług medialnych". Na zakup usług medialnych w ramach zawartych 4 656 umów wydatkowano łącznie ponad miliard złotych. Wszystkie skontrolowane spółki posiadały opracowane wewnętrzne regulacje dotyczące procedur zakupowych. Regulacje te zawierały jednak szereg postanowień umożliwiających uzyskanie odpowiednich zgód korporacyjnych na odstąpienie od ich stosowania. Dwie spółki nie dokonywały żadnej oceny zakupu usług medialnych. Patrzyliśmy też po trendzie, czy ustalenia z roku 2017 mają swoją kontynuację już w latach późniejszych, a więc powróćmy do kontroli z 2017 roku. Jak widać na przedmiotowym slajdzie, w 2015 roku były trzy główne stacje telewizyjne: TVP, Polsat i TVN, z których usług korzystały spółki z udziałem Skarbu Państwa. Od 2016 roku udział TVN zmniejszył się z 22% do niespełna 2% w pierwszej połowie 2017 roku. Zbadaliśmy ten trend również w kontroli z 2022 roku. Jak widać, w latach 2017-2018 głównymi odbiorcami umów medialnych były trzy stacje: TVP, TVN i Polsat. Natomiast od 2019 roku spółki z udziałem Skarbu Państwa praktycznie nie zamawiały takich usług w TVN. Co prawda, wyniki poprzedniej kontroli wskazywały, iż TVN już od 2016 roku praktycznie nie otrzymuje zleceń ze spółek z udziałem Skarbu Państwa, ale związane to jest z tym, iż kontrolowaliśmy inne podmioty, w szczególności poprzednią kontrolą nie objęliśmy Totalizatora Sportowego.
Każda kontrola ma swój koniec i ma też swoje skutki. Tutaj mamy wnioski i działania pokontrolne.
Podsumowując, w związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami Izba skierowała do skontrolowanych podmiotów 38 wniosków pokontrolnych. Dodatkowo trzy wnioski systemowe w związku z nieprawidłowościami w obszarze fundacji. I tak: do premiera o wprowadzenie w zasadach nadzoru właścicielskiego nad spółkami z udziałem Skarbu Państwa postanowień zobowiązujących Rady Nadzorcze oraz Zarządy Spółek do aktywnego monitorowania działalności fundacji, w których spółki te są fundatorami, w szczególności w zakresie ich gospodarki finansowej oraz realizowanych celów statutowych tych fundacji i realizowanych przez nie projektów, programów. Do Zarządów Spółek o wzmocnienie nadzoru nad fundacjami. Do ministra sprawiedliwości o wprowadzenie zmian w rozporządzeniu w sprawie jednolitego wzoru formularza sprawozdania z działalności fundacji w sposób zapewniający korelację danych zawartych w tym sprawozdaniu z danymi zawartymi w sprawozdaniu finansowym. Skutkiem kontroli, a raczej niemożności jej przeprowadzenia w 10 podmiotach, do 10 skierowano 10 zawiadomień do prokuratury. Dyrektor Delegatury NIK we Wrocławiu skierował wniosek do CBA oraz ustalono finansowe rezultaty kontroli na ponad 110 milionów złotych. Dziękuję Państwu za uwagę.
Marcin Marjański
Następny slajd. Ja bardzo dziękuję. Chciałbym tylko dodać, że mówimy tutaj o przebadaniu, Szanowni Państwo, tak naprawdę dziewięciu podmiotów. Nie mówimy tutaj o dużych graczach mediowych i w większości te wydatki, które udało nam się sprawdzić to wydatki związane ze sponsoringiem i promocją tego sponsoringu. Natomiast oczywiście wszystkie informacje o wynikach kontroli znajdują się w informacji, która jest już na BIP NIK. Szanowni Państwo, zakończyliśmy część ukazującą wyniki pracy kontrolerów, tym samym przechodzimy do sesji pytań. Uprzejma prośba o przedstawienie się i podanie nazwy redakcji. Jeżeli takie pytania są, zapraszam.
Mirosław Majeran
Dzień dobry.
Edyta Kosiarz
Dzień dobry.
Mirosław Majeran
Witam Państwa. Nazywam się Mirosław Majeran, Polsat News. Proszę Państwa, chciałem zapytać o taką rzecz. Czy jeśli chodzi o wyniki na sponsoring, na darowizny, na usługi doradcze, na usługi prawne. Jest jakiś zasadniczy wzrost w tych badanych latach wobec lat poprzednich? To znaczy, biorąc pod uwagę lata, powiedzmy, od roku 2000, czy to jest jakiś wzrost, który utrzymywał się w stale, czy ten wzrost, który Państwo zbadali od 2017 do 2022 roku jest jakimś ewenementem w tym okresie czasu? Mogę poprosić o wyjaśnienie tego?
Marcin Marjański
Dziękuję. Pani dyrektor, poproszę.
Edyta Kosiarz
Jeżeli mogę powiedzieć. W tej kontroli badaliśmy wydatki na tę działalność od 2017 do 2021. Poprzednią kontrolą objęliśmy lata 2015-2017. Natomiast Pan pyta się od 2000 roku. W związku z tym nie jestem w stanie teraz, w tejże chwili udzielić Panu takiej informacji. Natomiast oczywiście, jeżeli Pan by chciał uzyskać taką informację, przejrzymy nasze archiwum i może będziemy w stanie Panu tę informację podać.
Mirosław Majeran
Dziękuję bardzo.
Szymon Kępka
Dzień dobry, Radio TOK FM, Szymon Kępka. Chciałbym zapytać o dalsze działania Najwyższej Izby Kontroli w kontekście badania, jak tutaj powiedziano, większych graczy, a więc jak będą dalej badane wydatki na m.in. marketing, sponsoring, usługi mediowe w kontekście spółek Skarbu Państwa? Pozostałych, tych, których tutaj w tym raporcie nie zobaczyliśmy.
Marcin Marjański
Panie redaktorze, trwa analiza w tej chwili i jeżeli tylko przygotujemy się do tego za jakiś moment, prawdopodobnie wejdziemy z kontrolą doraźną w podobnej tematyce, jaką mieliśmy przy tej kontroli planowej do pozostałych spółek, których nie udało się do tej pory zbadać, ale wchodzenie ich... Do tych spółek w tym momencie jest po prostu bezcelowe, bo jak gdyby będziemy mieli dokładnie ten sam scenariusz, który Państwu pokazaliśmy, więc czekamy na zmianę.
Dawid Grygorcewicz
Dzień dobry, Dawid Grygorcewicz, Polskie Radio. Ja mam pytanie o te 10 zawiadomień do prokuratury, czy Państwo wiedzą, na jakim etapie są te zawiadomienia, czy prokuratura pochyliła się nad nimi, czy je rozpatrzyła, czy wszczęła jakieś postępowania? Rozumiem, że dotyczy to po prostu utrudniania pracy kontrolerów NIK w tych podmiotach, które Państwu uniemożliwiały dostępu do różnych dokumentów itd. Dziękuję.
Marcin Marjański
Pani dyrektor, bardzo proszę.
Edyta Kosiarz
Okej. Tak jak powiedziałam, wszystkie postępowania są na różnych etapach. Część etapów... Ciekawie, że Pan pyta, ponieważ wczoraj dostaliśmy właśnie też zawiadomienie z policji, z prokuratury, że jest wszczęte dochodzenie po naszym złożeniu naszego zażalenia. W związku z tym tak, są, jeżeli Pan pyta, czy są wszczynane, tak są wszczynane. Jaki będzie efekt, nie wiadomo, ale powiem tak, że każdy jest na różnym etapie. To, co bym chciała podkreślić, żadne się jeszcze na 100% nie zamknęło. W związku z tym są różne na różnym etapie. Są wszczynane dochodzenia po naszym zażaleniu.
Marcin Marjański
Koniec.
Dawid Grygorcewicz
To jeszcze tylko dopytam, czyli rozumiem, że w żadnym z tych 10 przypadków prokuratura nie odmówiła, powiedzmy, na razie wszczęcia śledztwa czy-
Edyta Kosiarz
Nie. Odmówiła, tak jak mówiłam na początku: tak, odmówiła, a my składaliśmy zażalenia. Sąd przychylił się do naszych zażaleń i znowu prokuratura musiała wszcząć.
Marcin Marjański
Czy są, Szanowni Państwo, jeszcze jakieś pytania? Bardzo Państwu serdecznie dziękuję-
Edyta Kosiarz
Dziękujemy.
Marcin Marjański
-w imieniu Pana prezesa Mariana Banasia — za którego obecność serdecznie przepraszam, ale niestety obowiązki — wszystkich kontrolerów obecnych dziś na konferencji oraz wszystkich pracowników Najwyższej Izby Kontroli za dzisiejszy udział w konferencji prasowej. Mam nadzieję do zobaczenia niedługo. Bardzo Państwu dziękuję.
Edyta Kosiarz
Dziękujemy.
Marcin Kaliński
Dziękujemy.
Marcin Marjański
Poczekajcie jeszcze chwilkę. No dobra.