Pomoc materialna dla studentów ze środków publicznych

Kontrolę przeprowadzono w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz w 38 uczelniach (18 publicznych i 20 niepublicznych). Kontrolą objęto rok akademicki 2005/2006 oraz lata budżetowe 2004-2009 (I połowa). Celem kontroli była ocena prawidłowości funkcjonowania systemu pomocy materialnej dla studentów, w tym ocena wykorzystania środków publicznych na tą pomoc w uczelniach publicznych i niepublicznych. Najwyższa Izba Kontroli pozytywnie ocenia działalność Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz skontrolowanych uczelni w zakresie pomocy materialnej dla studentów, pomimo stwierdzonych nieprawidłowości i uchybień. W wystąpieniach pokontrolnych NIK ocenę pozytywną, pomimo stwierdzonych nieprawidłowości uzyskało 25 uczelni, a ocenę pozytywną z uchybieniami – Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz 13 uczelni. Dotacja z budżetu państwa na pomoc materialną dla studentów wszystkich uczelni w kraju wyniosła: w 2004 r. - 1.487.245,3 tys. zł (79,4% dla uczelni publicznych i 20,6% dla uczelni niepublicznych), w 2005 r. – 1.504.209,5 tys. zł (81,4% dla uczelni publicznych i 18,6% dla uczelni niepublicznych), tj. więcej o 16.964,2 tys. zł (1,1%) niż w 2004 r. W roku akademickim 2004/2005 stypendia w ww. uczelniach otrzymało 471.372 studentów (24,6% ogółu studentów), a w roku akademickim 2005/2006 - 572.689 studentów (29,3% ogółu studentów), tj. więcej niż w roku akademickim 2004/2005 o 101.317 studentów (o 21,2%). W roku akademickim 2004/2005 studiowało w Polsce 1.917,3 osób, a w roku akademickim 2005/2006 – 1.953,8 tys. osób, tj. więcej o 36,5 tys. osób (o 1,8%). Skontrolowane uczelnie otrzymały dotacje z budżetu państwa na pomoc materialną dla studentów w następującej wysokości: w 2004 r. – 404.923,6 tys. zł (z tego uczelnie publiczne 88,7%), w 2005 r. – 412.004,9 tys. zł, tj. więcej niż w 2004 r. o 1,7% (z tego uczelnie publiczne 89,7%), a w 2006 r. - 405.421,6 tys. zł, tj. mniej niż w 2005 r. o 1,6% z tego uczelnie publiczne 92,1%). W skontrolowanych uczelniach stypendia otrzymało: w roku akademickim 2005/2006 – 137.560 studentów (28,6% ogółu studentów), w tym 21.783 tylko stypendia socjalne, 19.684 tylko stypendia mieszkaniowe i 44.781 tylko stypendia na wyżywienie (równocześnie stypendia socjalne oraz za wyniki w nauce lub sporcie otrzymało 5.351 studentów). Udział studentów otrzymujących stypendia w poszczególnych skontrolowanych uczeniach był zróżnicowany. W roku akademickim 2005/2006 wahał się od 16,5% w Politechnice Łódzkiej i 16,8% w Olsztyńskiej Szkole Wyższej im. J. Rusieckiego, do 38,1% w Uniwersytecie Warmińsko – Mazurskim w Olsztynie i w Wyższej Szkole Humanistycznej im. A. Gieysztora w Pułtusku. W działalności Ministerstwa stwierdzono uchybienia, polegające w szczególności na niezapewnieniu skutecznego nadzoru nad prawidłowym funkcjonowaniem systemu pomocy materialnej dla studentów w uczelniach. W działalności skontrolowanych uczelni stwierdzono nieprawidłowości i uchybienia, polegające na: 1) wprowadzeniu do regulaminów przyznawania pomocy materialnej dla studentów i stosowaniu w praktyce dodatkowych, nieprzewidzianych w ustawie – Prawo o szkolnictwie wyższym kryteriów w zakresie prawa do otrzymywania pomocy materialnej (w 26 uczelniach, tj. 68,4% ), 2) niewłaściwym składzie komisji stypendialnych (w 6 uczelniach, tj. 15,8%) i nieprawidłowym ich funkcjonowaniu (w 18 uczelniach, tj. 47,4%), 3) znacznym zróżnicowaniu, we wszystkich skontrolowanych uczelniach, stawek stypendiów (socjalnych, na wyżywienie i mieszkaniowych), przy tych samych dochodach na członka rodziny studenta, a w 6 uczelniach (15,8%) również na wydziałach i kierunkach studiów, 4) niewłaściwym gospodarowaniu funduszem pomocy materialnej w 8 uczelniach (21,0%) oraz niewykorzystywaniu środków funduszu na koniec roku (w różnej wielkości we wszystkich skontrolowanych uczelniach), 5) nierzetelnym sporządzaniu sprawozdań GUS, stanowiących m.in. podstawę ustalania wysokości dotacji na pomoc materialną dla uczelni (w 11 uczelniach, tj. 28,9%). W ocenie NIK, od czasu poprzedniej kontroli przeprowadzonej w 2003 r., uporządkowany został system pomocy materialnej dla studentów, m.in.: zwiększono dostępność do tych świadczeń dla studentów (poprzez objęcie pomocą materialną studentów wszystkich typów szkół wyższych), zwiększono dotacje budżetu państwa na ten cel oraz wydzielono środki przeznaczone na stypendia socjalne i za wyniki w nauce. System ten wymaga jednak dalszego doskonalenia w szczególności w zakresie: precyzyjnego określania warunków socjalnych studenta, uprawniających do otrzymania stypendium, zmniejszenia różnic w wysokości stypendium, przy takich samych progach dochodowych na członka rodziny studenta, w poszczególnych uczelniach oraz na wydziałach i kierunkach studiów w uczelni, a także racjonalnego wykorzystania środków funduszu pomocy materialnej dla studentów w uczelni w danym roku. Zdaniem NIK, minister właściwy ds. szkolnictwa wyższego powinien rozważyć podjęcie prac nad nowelizacją przepisów dotyczących pomocy materialnej dla studentów, dotyczących zwłaszcza: wykorzystania, przy przyznawaniu świadczeń pomocy materialnej dla studentów, instytucji zajmujących się pomocą społeczną, ograniczenia różnic w wielkości przyznawanych stypendiów, przy tych samych progach dochodu na członka rodziny studenta, precyzyjnego planowania potrzeb na środki z budżetu państwa, przeznaczone na pomoc materialną dla studentów. Rektorzy szkół wyższych powinni w szczególności dostosować ustalenia zawarte w regulaminach pomocy materialnej dla studentów do ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym oraz zapewnić lepsze wykorzystanie domów studenckich, a także właściwie gospodarować środkami funduszu stypendialnego. Opracował: Departament Nauki, Oświaty i Dziedzictwa Narodowego NIK