W Polsce organami administracji rządowej właściwymi w sprawach przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu są Minister Finansów oraz podległy mu Generalny Inspektor Informacji Finansowej. Ten ostatni m.in. gromadzi, przetwarza i analizuje informacje uzyskane od instytucji obowiązanych i jednostek współpracujących oraz bada przebieg transakcji, które mogą mieć związek z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu.
NIK o GIIF
Kontrolerzy ustalili, że na podstawie informacji pozyskanych przez GIIF z instytucji obowiązanych wszczęto prawie 3,5 tys. postępowań analitycznych (dotyczyły głównie gier losowych i zakładów wzajemnych, a także obrotu złomem, paliwami płynnymi, narkotykami i nieruchomościami). W 31 przypadkach postępowania te miały związek z przeciwdziałaniem finansowaniu terroryzmu (z czego 22 informacje dotyczyły transakcji przeprowadzonych przez osoby pochodzące z krajów podejrzanych o terroryzm). O rezultatach ww. postępowań GIIF powiadomił ABW, a do prokuratury przekazał 514 zawiadomień o podejrzeniu prania pieniędzy, z czego 66 zakończyło się aktem oskarżenia skierowanym do sądu. Wartość transakcji podejrzanych wskazanych w zawiadomieniach przekroczyła 5 mld zł. W ramach działań uniemożliwiających pranie pieniędzy GIFF blokował także rachunki, na których dokonywano podejrzanych operacji (na kwotę ok. 81 mln zł).
NIK w trakcie kontroli dopatrzyła się także nieprawidłowości i uchybień. GIIF uzyskał od instytucji obowiązanych ponad 88 mln informacji o transakcjach ponadprogowych (transakcje powyżej 15 tys. euro). Prawie 11 mln z tych informacji było niekompletne lub zawierało błędne dane. Najczęściej błędy w informacjach dotyczyły pominięcia numeru lub serii dokumentu, na podstawie którego stwierdzono tożsamość osoby wydającej dyspozycję, pominięciu numeru rachunku beneficjenta lub rachunku źródłowego, nazwy beneficjenta, wpisaniu danych w niewłaściwej rubryce. GIIF nie wyjaśnił z tej liczby aż 4,75 mln wadliwych informacji o transakcjach ponadprogowych, tym samym w tych przypadkach nie dysponował wiedzą, czy niewyjaśnione błędne informacje nie dotyczyły działań związanych z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu.
Kontrolerzy negatywnie ocenili także niedostosowanie sposobu rejestrowania
i przekazywania GIIF wymaganych informacji do wymogów znowelizowanej ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych (nowelizacja weszła w życie 22 października 2009 r.). Minister Finansów do dnia 8 października 2010 r. miał czas na wydanie aktu wykonawczego do tej ustawy tzw. rozporządzenia rejestrowego, którego projekt przygotowywał m.in. GIIF. Wzmiankowane rozporządzenie miało rozszerzyć katalog instytucji obowiązanych m.in. o przedsiębiorców przyjmujących płatności w gotówce o wartości równej lub przekraczającej 15 tys. euro, wszystkie instytucje finansowe i kredytowe oraz stowarzyszenia posiadające osobowość prawną. W efekcie ww. podmioty do czasu wejścia w życie nowych przepisów nie są zobowiązane do rejestracji transakcji ponadprogowych i przekazywania GIIF informacji o nich. (Projekt nowego rozporządzenia rejestrowego został przesłany do uzgodnień wewnątrz resortowych dopiero pod koniec czerwca 2011 r.)
W trakcie kontroli ustalono też, że Generalny Inspektor Informacji Finansowej nie dysponował wiedzą, czy wszystkie rodzaje instytucji obowiązanych były prawidłowo przygotowane do przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, i czy wywiązywały się z ustawowych obowiązków. Wynikało to z ograniczenia o 1/3 liczby kontroli planowanych w 2010 r., w porównaniu do 2009 r. (w pierwszym półroczu zaplanowano tylko 3 kontrole instytucji obowiązanych). Liczba skontrolowanych podmiotów, w badanym przez NIK okresie, w odniesieniu do niektórych rodzajów instytucji obowiązanych była wręcz symboliczna. Na przykład skontrolowano tylko 11 spośród ponad 1,9 tys. kancelarii notarialnych oraz 2 domy maklerskie z 50, choć ich działalność ma niemałe znaczenie dla bezpieczeństwa finansowego państwa.
Zdaniem Najwyższej Izby Kontroli wyniki powyższej kontroli wskazują potrzebę wydania przez Ministra Finansów nowego rozporządzenia rejestrowego. Celowe wydaje się też zwiększenie skuteczności systemu koordynacji kontroli prowadzonych przez GIIF i inne instytucje kontrolujące w instytucjach obowiązanych np. przez uzgadnianie planów kontroli.
Słownik pojęć:
Transakcje ponadprogowe - to w szczególności transakcje, których równowartość przekracza 15 tys. euro oraz transakcje przeprowadzone za pomocą więcej niż jednej operacji, których okoliczności wskazują, że są one ze sobą powiązane i zostały podzielone na operacje o mniejszej wartości z zamiarem uniknięcia obowiązku rejestracji.
Transakcje podejrzane - transakcje, których okoliczności wskazują, że mogą one mieć związek z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu.
Instytucje obowiązane - podmioty zobowiązane m.in. do rejestrowania transakcji ponadprogowych i podejrzanych oraz przekazywania GIIF informacji o transakcjach zarejestrowanych. Podmioty te zobowiązane są również do stosowania wobec swoich klientów środków bezpieczeństwa finansowego. Chodzi m.in. o banki krajowe, oddziały banków zagranicznych, Narodowy Bank Polski, firmy inwestycyjne, banki powiernicze, oddziały instytucji kredytowych, zakłady ubezpieczeń, fundusze inwestycyjne, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, notariuszy, fundacje, stowarzyszenia oraz przedsiębiorców prowadzących: domy aukcyjne, antykwariaty, działalność factoringową, działalność w zakresie obrotu metalami lub kamieniami szlachetnymi i półszlachetnymi, sprzedaż komisową lub pośrednictwa w obrocie nieruchomościami, a także przedsiębiorców przyjmujących płatności za towary w gotówce o wartości równej lub przekraczającej 15 tys. euro.
Inne instytucje kontrolujące - podmioty, które w ramach sprawowanego nadzoru i kontroli także kontrolują wypełnianie przez instytucje obowiązane obowiązków w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Prezes NBP, Komisja Nadzoru Finansowego, naczelnicy urzędów celnych, prezesi sądów apelacyjnych, organy kontroli skarbowej, wojewodowie i starostowie, Krajowa Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa).
Jednostki współpracujące - organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz inne państwowe jednostki organizacyjne, a także Narodowy Bank Polski, Komisja Nadzoru Finansowego i Najwyższa Izba Kontroli.
