NIK negatywnie oceniła przestrzeganie przepisów o zasadach wynagradzania członków zarządu i rad nadzorczych w skontrolowanych spółkach komunalnych. W efekcie naszej kontroli spółki zaprzestały naliczania zawyżonych wynagrodzeń osobom zarządzającym i nadzorującym spółki. Co więcej, w wyniku zawartych porozumień, doszło już do zwrotu części nieprawnie wypłaconych środków. Ponadto Izba krytycznie oceniła działalność Burmistrza Miasta Lubartów, który sprawował nadzór właścicielski we wspomnianym zakresie w dwóch miejskich spółkach: w Przedsiębiorstwie Energetyki Cieplnej i Przedsiębiorstwie Gospodarki Komunalnej.
W 2016 r. weszła w życie tzw. nowa ustawa kominowa, zgodnie z którą podstawą wymiaru, od której zależy wysokość wynagrodzeń członków organów zarządzających oraz organów nadzorczych miało być przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw (ogłaszane corocznie przez Prezesa GUS) bez wypłat nagród z zysku w IV kwartale roku poprzedniego. Przepisy ustaw okołobudżetowych na lata 2018-2022 „zamrażały” podstawę wymiaru wynagrodzeń dla członków zarządów i rad nadzorczych spółek na poziomie obowiązującym w 2017 roku (przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w IV kwartale 2016 r. wynosiło – 4403,78 zł).
Głównym celem kontroli NIK było sprawdzenie czy w latach 2018-2022 w spółkach komunalnych wynagrodzenia członków zarządów i rad nadzorczych były ustalone i zostały wypłacone w prawidłowej wysokości, a także czy burmistrz objętej kontrolą gminy prawidłowo sprawował nadzór właścicielski w tym zakresie.
Kontrolą objęto osiem spółek komunalnych: Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Lubartowie (PGK w Lubartowie), Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Zamościu (PGK w Zamościu), Przedsiębiorstwo Komunalne PEGIMEK Sp. z o.o. w Świdniku (PEGIMEK w Świdniku), Kraśnickie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Kraśniku (KPWiK w Kraśniku), Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Łęczna Sp. z o.o. (PGKiM w Łęcznej), Przedsiębiorstwo Usług i Inżynierii Komunalnej Sp. z o.o. w Łukowie (PUiIK w Łukowie), Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Biłgoraju (PGK w Biłgoraju), Zakład Gospodarki Lokalowej w Zamościu Sp. z o.o. (ZGL w Zamościu) oraz Urząd Miasta Lubartów.
Najważniejsze ustalenia kontroli
Zgromadzenia wspólników skontrolowanych spółek wywiązały się z obowiązku podjęcia uchwał w sprawie zasad kształtowania wynagrodzeń członków zarządu i rady nadzorczej. Stanowiły one w szczególności podstawę do ustalania przez rady nadzorcze wynagrodzeń w części stałej członków zarządu poprzez wskazanie, że wynosi ono odpowiednią krotność podstawy wymiaru, tj. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w IV kwartale roku poprzedniego. W ten sam sposób (albo przez podanie konkretnych kwot) określane było w uchwałach zgromadzenia wspólników wynagrodzenie członków rad nadzorczych.
Z ustaleń kontroli NIK wynika, że w sześciu z ośmiu skontrolowanych spółek (PGK w Lubartowie, PGK w Zamościu, PEGIMEK w Świdniku, KPWiK w Kraśniku, PGKiM Łęczna i ZGL w Zamościu) wystąpiły istotne nieprawidłowości w zakresie ustalania i wypłacania wynagrodzeń członków zarządów lub rad nadzorczych w latach 2018-2022. Chodziło o zawyżanie tych wynagrodzeń w związku z naruszeniem ustaw okołobudżetowych.
Ustalanie i wypłacenie wynagrodzeń członków zarządów i rad nadzorczych z naruszeniem ustaw okołobudżetowych wynikało z:
- przyjętej przez zgromadzenia wspólników spółek (funkcję tę pełnią burmistrzowie) konstrukcji wynagrodzeń członków zarządów i rad nadzorczych, tj. jako iloczynu podstawy wymiaru (przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w IV kwartale roku poprzedniego) oraz odpowiedniego wskaźnika (krotności podstawy wymiaru);
- niezastosowania się do obowiązku „zamrożenia” podstawy wymiaru wynikającego z przepisów ustaw okołobudżetowych na poziomie ustalonym dla 2017 roku.
W efekcie członkom zarządów i rad nadzorczych wypłacono wynagrodzenie zawyżone łącznie o 793 tys. zł, z czego:
- 514 tys. zł – kwota nadpłaconego wynagrodzenia członkom zarządu w spółkach: PEGIMEK w Świdniku, PGK w Zamościu, PGKiM w Łęcznej, KPWiK w Kraśniku, ZGL w Zamościu i PGK w Lubartowie;
- 279 tys. zł – kwota nadpłaconego wynagrodzenia członkom rady nadzorczej w spółkach: PGK w Zamościu, PGKiM w Łęcznej, KPWiK w Kraśniku, ZGL w Zamościu i PGK w Lubartowie.
Ogółem wszystkie skontrolowane spółki wydatkowały 825,7 tys. zł z naruszeniem prawa.
Spółki zaprzestały naliczania wynagrodzeń członków zarządów i rad nadzorczych w zawyżonej wysokości, z naruszeniem ustaw okołobudżetowych:
- w 2020 r. – ZGL i PGK w Zamościu;
- w trakcie kontroli NIK pozostałe cztery spółki (PEGIMEK w Świdniku – w listopadzie 2022 r., PGKiM w Łęcznej i PGK w Lubartowie – w grudniu 2022 r., KPWiK w Kraśniku – w styczniu 2023 r.).
W toku kontroli NIK w dwóch spółkach doszło do zwrotu zawyżonych wynagrodzeń lub zawarcia ugód (porozumień) w tym zakresie z członkami zarządu i rad nadzorczych na łączną kwotę 255,1 tys. zł (w tym 245,3 tys. zł w KPWiK w Kraśniku). W odniesieniu do pozostałej kwoty nadpłaconego wynagrodzenia w związku z naruszeniem przepisów ustaw okołobudżetowych, spółki podjęły działania w celu odzyskania kwot wypłaconych w zawyżonej wysokości.
W pięciu spółkach (tj. w: PGK w Lubartowie, PGK w Zamościu, PEGIMEK w Świdniku, KPWiK w Kraśniku i PGKiM w Łęcznej) wystąpiły przypadki zaniżenia wynagrodzeń należnych członkom zarządów w łącznej kwocie 288,3 tys. zł. W szczególności w spółkach: PEGIMEK w Świdniku, PGK w Zamościu i PGKiM w Łęcznej, bez podstawy prawnej lub wykazania wyjątkowych okoliczności dotyczących spółki albo rynku na którym ona działa, ustalono i wypłacono wynagrodzenie stałe członków zarządów w kwocie niższej łącznie o 171 tys. zł od dolnego progu przewidzianego w ustawie o wynagrodzeniach w spółkach.
W dwóch spółkach (KPWiK w Kraśniku i PEGIMEK w Świdniku), niezgodnie z przepisami ustawy o wynagrodzeniach, określono niemierzalne i nieobiektywne kryteria realizacji i rozliczenia niektórych celów zarządczych dla zarządów, których spełnienie było niezbędne do uzyskania wynagrodzenia w części zmiennej (uzależnionego od realizacji celów zarządczych). W szczególności w spółce PEGIMEK w Świdniku w przypadku czterech z pięciu celów zarządczych jako kryterium ich realizacji i rozliczenia podano uzyskanie pozytywnych opinii rady nadzorczej albo odpowiednich wydziałów Urzędu Miasta Świdnik o realizacji zadań. Zdaniem NIK, uzyskanie takiej opinii, tj. osobistego poglądu lub osądu na dany temat, nie jest ani obiektywnym, ani mierzalnym kryterium realizacji celów zarządczych. Podobnie przyjęcie jako kryterium realizacji i rozliczenia celu w postaci przyjęcia przez radę nadzorczą sprawozdania zarządu z realizacji prowadzonej polityki kadrowej i wzrostu zaangażowania pracowników, nie spełniało kryterium obiektywności i mierzalności.
NIK negatywnie oceniła działalność Burmistrza Miasta Lubartów, co wynikało z niezapewnienia właściwego nadzoru nad kształtowaniem wynagrodzeń członków zarządów i rad nadzorczych PEC i PGK. W szczególności chodziło o dopuszczenie do nieuwzględniania przepisów ustaw okołobudżetowych obowiązujących w latach 2018-2022 przez rady nadzorcze i zarządy PEC i PGK, przy kształtowaniu lub naliczaniu i wypłacaniu im wynagrodzeń w tym okresie. Łączna kwota wypłaconych z naruszeniem ww. zasad wynagrodzeń członkom zarządów i rad nadzorczych w obu lubartowskich spółkach wyniosła 417,4 tys. zł.
Burmistrz Lubartowa, po tym jak się dowiedział o zawyżaniu wynagrodzeń w PEC (po kontroli NIK w PEC – kwiecień 2022 r.) i przeprowadzeniu audytu w PGK (lipiec 2022 r.), podjął niejednolite działania w stosunku do obu nadzorowanych spółek. W przypadku PGK od 1 lipca 2022 r. do wynagrodzenia członków rady nadzorczej i od 1 grudnia 2022 r. do wynagrodzenia członków zarządu przyjęto jako podstawę wymiaru kwotę uwzględniającą jej zamrożenie na poziomie roku 2017. Natomiast w przypadku PEC, burmistrz nie podjął skutecznych działań w celu stosowania przez tę spółkę zasad kształtowania wynagrodzeń członków zarządu i rady nadzorczej uwzględniających zamrożenie ich podstawy wymiaru (na podstawie art. 11 ustawy okołobudżetowej obowiązującej w 2022 r).
Ponadto burmistrz nie podjął skutecznych działań w celu ustalenia odpowiedzialności prezesów oraz członków rad nadzorczych PEC i PGK i jej zakresu z tytułu szkody wyrządzonej spółkom w związku z wypłacaniem w latach 2018-2022 wynagrodzeń w zawyżonej wysokości. Zgodnie Kodeksem spółek handlowych (art. 228 pkt 2) uchwały wspólników wymaga postanowienie dotyczące roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przy sprawowaniu zarządu albo nadzoru. Podjęcie przez zgromadzenie wspólników uchwały zezwalającej na dochodzenie roszczeń odszkodowawczych od członków zarządów i rad nadzorczych spółek jest warunkiem koniecznym do wytoczenia powództwa przeciwko członkowi zarządu lub rady nadzorczej o odszkodowanie za szkodę wyrządzoną tejże spółce. Takiej uchwały zgromadzenia wspólników PEC i PGK w Lubartowie nie podjęły.
W przedmiotowych uchwałach zgromadzenie wspólników zobowiązało organy PEC i PGK w Lubartowie do dokonania analizy zasadności roszczeń odszkodowawczych spółki wobec członków zarządu i rady nadzorczej, przy czym w skład organów obu spółek wchodziły osoby, wobec których spółkom w ocenie NIK przysługują roszczenia o zwrot nienależnie wypłaconych wynagrodzeń. Zarząd miał rozstrzygnąć zasadność dochodzenia roszczeń od członków rady nadzorczej, a rada nadzorcza – od członków zarządu. W efekcie Burmistrz Miasta Lubartów jako przewodniczący zgromadzenia wspólników obu spółek, uchylił się od rozstrzygnięcia w sprawie naprawienia szkody wyrządzonej przy sprawowaniu zarządu i nadzoru, pozostawiając tę kwestię do rozstrzygnięcia osobom zainteresowanym uznaniem ww. roszczeń za bezzasadne.
Ponadto w toku kontroli ustalono, że w Biuletynie Informacji Publicznej UM Lubartów nie opublikowano uchwał w sprawie zasad kształtowania wynagrodzeń członków zarządów oraz rad nadzorczych, co stanowiło naruszenie ustawy o wynagrodzeniach w spółkach. Dopiero w trakcie kontroli NIK (tj. 6 lutego 2023 r.) opublikowano w BIP sześć uchwał w sprawie zasad kształtowania wynagrodzeń członków zarządów i rad nadzorczych PEC i PGK, tj. po upływie od 40 do 2058 dni od dat ich podjęcia.
NIK skierowała do prokuratury zawiadomienie o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa w związku z niepublikowaniem w BIP UM Lubartów uchwał w sprawie zasad kształtowania wynagrodzeń członków zarządów i rad nadzorczych, wbrew obowiązkowi wynikającemu z ustawy o wynagrodzeniach w spółkach.
Pomimo obowiązku wynikającego z ustawy o wynagrodzeniach w spółkach, Burmistrz Miasta Lubartów nie wyegzekwował od dwóch kandydatów na członków rady nadzorczej PEC i od czterech kandydatów na członków rady nadzorczej PGK wymaganych oświadczeń o przyjęciu obowiązku kształtowania w spółce wynagrodzeń członków zarządu zgodnie z ustawą. Pomimo to wszyscy ww. kandydaci zostali powołani do rad nadzorczych tych spółek, przy czym w przypadku PGK powyższe oświadczenia zostały złożone przez kandydatów już po powołaniu na członka rady nadzorczej.
Wnioski
do spółek komunalnych o:
- podjęcie lub kontynuowanie działań zmierzających do odzyskania przez spółki wynagrodzenia wypłaconego członkom zarządu lub rady nadzorczej w zawyżonej wysokości.
Spółki PGKiM w Łęcznej, PEGIMEK w Świdniku, ZGL w Zamościu, PGK w Zamościu i PGK w Lubartowie poinformowały NIK o podjęciu działań w celu realizacji tego wniosku.
do Urzędu Miasta Lubartów o:
- podjęcie skutecznych działań zmierzających do wyegzekwowania przez PEC i PGK naprawienia szkody wyrządzonej tym spółkom w związku z wypłaceniem zawyżonych wynagrodzeń członkom zarządu i rady nadzorczej w latach 2018-2022.
Burmistrz Miasta Lubartów poinformował NIK, że wezwał członków zarządów i rad nadzorczych PEC i PGK do zwrotu zawyżonych wynagrodzeń.
NIK wystąpił do jednostek kontrolowanych o sukcesywne informowanie o dalszych działaniach w sprawie realizacji powyższych wniosków i ich rezultatach.
