Informacja o wynikach kontroli realizacji zadań w zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem

Kontrola realizacji zadań w zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem przeprowadzona została z inicjatywy NIK w III i IV kwartale 1999r., badaniami objęto okres 1995-1998. Kontrolą objęto 69 jednostek, w tym: b. Ministerstwo Ochrony Środowiska, Ministerstwo Transportu i Gospodarki Morskiej, Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Urząd Regulacji Energetyki, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, fundację ”Eko-Fundusz”, 2 urzędy wojewódzkie, 2 urzędy marszałkowskie, 4 wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska, 7 wojewódzkich stacji sanitarno-epidemiologicznych, 4 wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, 6 instytutów naukowo-badawczych oraz 37 zakładów przemysłowych. Celem kontroli było dokonanie oceny: przestrzegania przepisów o ochronie powietrza oraz działań podejmowanych przez administrację rządową i podmioty gospodarcze na rzecz poprawy stanu czystości powietrza, realizacji zobowiązań wynikających z konwencji i umów międzynarodowych dotyczących ochrony powietrza, prawidłowości naliczania i egzekwowania opłat za wprowadzanie zanieczyszczeń do powietrza i kar za przekroczenie dopuszczalnych emisji, wykorzystania przez podmioty gospodarcze środków finansowych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz innych form pomocy finansowej dla realizacji inwestycji służących ochronie powietrza. Kontrola wykazała, że mimo uzyskania spadku krajowej emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych do powietrza, działania podejmowane przez administrację rządową, fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, organy inspekcji i podmioty gospodarcze były niewystarczające i nie zapewniły znaczącej poprawy stanu czystości powietrza. W latach 1995-1998, przy utrzymującym się wzroście gospodarczym, emisja pyłów zmniejszyła się o ca 19%, dwutlenku siarki ca 13% i dwutlenku azotu o ponad 5%. Spadek emisji zanieczyszczeń osiągnięto głównie w sektorze energetyki zawodowej oraz w przemyśle chemicznym i cementowym. Na przykład: największa w Polsce Elektrownia ”Bełchatów” zmniejszyła emisję pyłów o ok. 67% dzięki zainstalowaniu wysokosprawnych elektrofiltrów, w Elektrowni ”Turów” poprzez remonty, modernizacje i rekonstrukcje bloków, w latach 1996-1998 uzyskano redukcję emisji pyłów o 37,5%, dwutlenku siarki o 11% i tlenków azotu o 17,4%, a Zakładach Azotowych ”Anwil” we Włocławku o ok. 50% zmniejszono emisję węglowodorów w wyniku zmian technologii produkcji pcw. W toku kontroli, oprócz pozytywnych efektów działań podejmowanych przez zakłady na rzecz ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem, stwierdzono również, że w ponad 20% skontrolowanych zakładów występował wzrost emisji zanieczyszczeń, często ponad poziom dopuszczalny, określony w wydanej zakładowi decyzji administracyjnej, 23% zakładów okresowo prowadziło działalność bez takiej decyzji (głównie z powodu postępowań odwoławczych od decyzji wojewodów), a ponad 11% zakładów nie prowadziło ewidencji rodzajów i ilości zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza. Np.: w Hucie ”Szczecin” nastąpił 50% wzrost emisji pyłów oraz 40% dwutlenku siarki i dwutlenku azotu - huta nie posiadała urządzeń do oczyszczania gazów emitowanych do powietrza, ”Elstal Łabędy” w Gliwicach ponad 20% przekraczała wartości emisji pyłów określone w decyzji b. wojewody katowickiego, z powodu niskiej sprawności urządzeń odpylających, Elektrownia Dolna Odra w okresie 1996-1998 nie posiadała decyzji dotyczących tzw. niskiej emisji, a Zakłady ”Anwil” we Włocławku nie posiadały decyzji o dopuszczalnej emisji w okresie 2-letniego postępowania odwoławczego. W kontrolowanym okresie 20 zakładów realizowało przedsięwzięcia inwestycyjne i modernizacyjne na rzecz ograniczenia ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych do powietrza, wydatkując na ten cel kwotę ca 2.290 mln zł, w tym 8% środków pozyskanych z Narodowego i wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Największe nakłady na inwestycje związane z ograniczeniem emisji zanieczyszczeń do powietrza poniosły: Elektrownia im. T. Kościuszki - 631,7 mln zł, Elektrownia ”Bełchatów” - 437,7 mln zł i Cementownia ”Chełm” - 342,2 mln zł. W efekcie omawianych działań inwestycyjnych i modernizacyjnych ładunki zanieczyszczeń pyłowych emitowane przez badane zakłady uległy zmniejszeniu o ca 67%, a ładunki zanieczyszczeń gazowych o ca 12,3%. W skali kraju, w badanych latach podmioty gospodarcze wykorzystały środki pomocowe w wysokości 3.633 mln zł na realizację inwestycji ochrony powietrza, w tym 3.101 mln zł z wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, 361 mln zł pomocy zagranicznej i 171 mln zł z ekokonwersji, co stanowiło 26,6% nakładów inwestycyjnych poniesionych na ochronę powietrza. Kontrola wykazała przy tym, że kwoty wydatkowane na przedmiotowe zadania przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej miały tendencję malejącą i wyniosły w 1995 roku 434 mln zł, a w 1998 roku 311 mln zł, tj. o 28% mniej. Zmniejszał się także udział wydatków na ochronę powietrza odniesionych do wpływów z opłat i kar z tego tytułu i wynosił od 145% w 1995r. do 73,4% w 1998r. Narodowy Fundusz nie wypracował hierarchii udzielania pomocy finansowej na przedsięwzięcia związane z ochroną powietrza przed zanieczyszczeniem, tak co do zakładów emitujących największe ilości zanieczyszczeń, jak i do regionów podlegających ochronie. W wyniku kontroli ustalono również, że Minister Gospodarki, a wcześniej Minister Przemysłu i Handlu, nie realizował w pełni Założeń Polityki Energetycznej Polski do 2010 roku. Minister Transportu i Gospodarki Morskiej nie podejmował kompleksowych działań uwzględniających problematykę ochrony powietrza. Kontrola została przeprowadzona w ramach współpracy NIK z Najwyższym Urzędem Kontroli Republiki Czeskiej oraz Najwyższym Urzędem Kontroli Republiki Litewskiej, jako kontrola równoległa. Wyniki kontroli krajowych, Prezesi NIK i NUK przedstawią w III kw. 2000r. w formie komunikatów.