Prawa człowieka to ludzka godność. Nie można się ich zrzec, są niezależne od władzy i nie mogą być przez nią dowolnie regulowane. Obowiązują niezależnie od potwierdzenia ich przez władze. Obejmują każdą dziedzinę życia człowieka. Gwarancje formalne obejmują m. in. prawo do rzetelnego sądu.
Prezes NIK Krzysztof Kwiatkowski podczas Kongresu powiedział, że udział biegłych w postępowaniach przygotowawczych i sądowych, a zwłaszcza czas oczekiwania na opinie, ich jakość oraz koszt, mają istotne znaczenie dla prawidłowości i sprawności działania wymiaru sprawiedliwości.
- Praktyka wymiaru sprawiedliwości wskazuje, że dowód z opinii biegłego ma szczególne znaczenie w procesie, nierzadko przesądzając o treści wyroku. Szczególnie w sprawach karnych nierzetelna opinia może mieć decydujący wpływ na sytuację oskarżonego - powiedział Prezes NIK.
Urząd Rzecznika Praw Obywatelskich wielokrotnie zwracał uwagę Ministerstwu Sprawiedliwości, że szczególnie w sprawach karnych nierzetelna opinia może mieć decydujący wpływ na sytuację oskarżonego. Już w 2015 r. NIK stwierdziła po kontroli, że model funkcjonowania biegłych w wymiarze sprawiedliwości nie gwarantował powoływania najlepszych ekspertów, którzy terminowo wydawali merytoryczne i rzetelne opinie. Kontrolerzy przeprowadzili ankietę wśród sędziów, prokuratorów i ekspertów. Analiza jej wyników pokazała, że brakowało przede wszystkim skutecznej procedury weryfikowania kompetencji kandydatów na biegłych sądowych, a w niektórych specjalnościach także samych kandydatów. To z kolei wpływało na przewlekłość postępowań, a tym samym na realizację prawa obywateli do rzetelnego procesu w rozsądnym terminie. Zmienne koncepcje i wolne tempo prac legislacyjnych powodowały, iż mimo krytycznych ocen, Minister Sprawiedliwości utrzymywał niefunkcjonalny model działania biegłych, niezapewniający powoływania w postępowaniach sądowych osób w pełni gwarantujących wydawanie rzetelnych i terminowych opinii. Obowiązujące przepisy nie dawały gwarancji wpisywania na listy biegłych osób o najwyższych kwalifikacjach zawodowych. Nieuregulowana była kwestia weryfikacji kwalifikacji biegłych ubiegających się o kolejne pięcioletnie kadencje - na listach biegłych NIK zidentyfikowała osoby ustanowione jeszcze w latach 60. i 70. minionego stulecia. Wielość dziedzin (specjalności), w których ustanawiani byli biegli, obiektywnie utrudniała weryfikację ich kompetencji. Sprawdzanie kwalifikacji kandydata na biegłego sądowego ograniczało się do strony formalnej, przede wszystkim z uwagi na brak realnych mechanizmów takiej weryfikacji oraz wiedzy specjalistycznej sędziów dokonujących tej oceny. W odniesieniu do instytucji naukowej lub specjalistycznej nie określono wymogów, które musiałaby ona spełniać, np. jakiejś formy certyfikacji.
Mimo rosnących z roku na roku wydatków na biegłych (w 2014 r. wyniosły prawie 200 mln zł) brakuje wciąż zmian w prawie, które określiłyby precyzyjnie status biegłych i ich kompetencje. W 2016 r. w ustawie prawo o ustroju sądów powszechnych wprowadzono przepis gwarantujący ochronę prawną przewidzianą dla funkcjonariuszy publicznych. Do dziś brak jest jednak narzędzi, które pozwoliłyby na efektywny dobór biegłych i nadzór nad terminowością i rzetelnością ich pracy. Chodzi głównie o centralny rejestr biegłych oraz rejestr ich opinii.
II Kongres Praw Obywatelskich, w którym uczestniczył prezes NIK Krzysztof Kwiatkowski poświęcony był wyzwaniom w zakresie ochrony praw człowieka i obywatela w Polsce, zagwarantowanych w Konstytucji oraz ratyfikowanych przez nasz kraj traktatach międzynarodowych. W Kongresie uczestniczyli politycy, przedstawiciele organizacji pozarządowych, świata nauki, wymiaru sprawiedliwości, dziennikarze, aktywiści społeczni.
Zobacz informację o wynikach kontroli NIK w sprawie biegłych w wymiarze sprawiedliwości >>
