Działalność kontrolowanych Nadleśnictw w zakresie wybranych zagadnień dotyczących gospodarki finansowej i funkcjonowania była na ogół prawidłowa. Nieprawidłowości o zasadniczym charakterze NIK stwierdziła w funkcjonowaniu Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu. Dotyczyły one niemal wszystkich skontrolowanych obszarów działania jednostki, a ich liczba, skala, charakter i przyczyny wskazują na niewłaściwe funkcjonowanie systemu nadzoru i kontroli w tej jednostce.
Skargi i wnioski dotyczące funkcjonowania jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych (LP), które wpływały do NIK w ostatnich latach, skłoniły Delegaturę w Bydgoszczy do skontrolowania sposobu zatrudniania, wydatków i inwestycji a także sprzedaży nieruchomości przez podmioty z kujawsko-pomorskiego. Kontrolą objęto pięć nadleśnictw: Toruń, Włocławek, Solec Kujawski, Jamy, Osie, a także RDLP w Toruniu sprawującą nad nimi nadzór.
Lasy Państwowe jako państwowa jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej reprezentują Skarb Państwa w zakresie zarządzanego mienia. W skład Lasów Państwowych wchodzą m.in. Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych, regionalne dyrekcje Lasów Państwowych oraz nadleśnictwa. Do zadań nadleśniczych należy zarządzanie lasami, gruntami i innymi nieruchomościami Skarbu Państwa, pozostającymi w zarządzie Lasów Państwowych. Powoływanie, odwoływanie i nadzór nad działaniami nadleśniczych leżą z kolei w gestii dyrektora Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu (RDLP), który nadzoruje 27 nadleśnictw[1].
W latach 2018-2022 (do 30 czerwca) wszystkie skontrolowane jednostki zatrudniły łącznie 162 osoby. W RDLP w Toruniu zatrudniono 48 osób, z czego 24 w ramach przejść z innych jednostek organizacyjnych LP (tzw. rekrutacja wewnętrzna). Spośród 24 osób, które zatrudniono spoza LP, w 23 przypadkach nie przeprowadzono postępowania rekrutacyjnego na podstawie wyłącznej decyzji Dyrektora.
Kontrolerzy NIK ujawnili w RDLP w Toruniu przypadek zatrudnienia osoby, która nie spełniała kwalifikacji na powierzonym stanowisku, tj. nie posiadała wykształcenia wyższego leśnego, pomimo że było ono wymagane[2]. Dodatkowo, pomimo że Dyrektor Generalny LP nakazał wstrzymanie do odwołania zatrudniania nowych pracowników wskazując na ryzyko utraty płynności finansowej i potrzebę podjęcia radykalnych działań w zakresie zatrudnienia, w RDLP w Toruniu zatrudniono kolejnych sześć osób, a wynagrodzenie dwóch z nich było odpowiednio o ponad 42% i 31% wyższe niż na analogicznych stanowiskach. Wydano także trzy zgody na zatrudnienie w podległych nadleśnictwach.
W RDLP w Toruniu nie zapewniono prawidłowej realizacji zadań związanych z wykorzystaniem samochodów służbowych. Po pierwsze nie wydano regulaminu użytkowania samochodów służbowych, mimo że taki obowiązek wynikał z zarządzenia Dyrektora Generalnego LP. Ponadto ewidencja przebiegu pojazdów służbowych prowadzona była nierzetelnie[3]. Kontrolerzy NIK ustalili np., że w 32 przypadkach (na 215 zbadanych) liczba kilometrów podróży była o ponad 50 km wyższa, niż wskazywał jeden z ogólnodostępnych serwisów internetowych pozwalających wyznaczyć odległość jaką trzeba pokonać między określonymi punktami na mapie. W jednostce nie zrealizowano również decyzji Dyrektora cofającej zgodę na wykorzystanie samochodu służbowego jednemu z pracowników. Wciąż korzystał on z samochodu służbowego w celu dojazdu do i z pracy[4], a kosztami z tego tytułu obciążono go dopiero w trakcie prowadzonej kontroli NIK tj. 31 października 2022 r. (w wysokości 1,6 tys. zł). Także Dyrektor RDLP w Toruniu korzystał z samochodu służbowego (w okresie maj – wrzesień 2022) do celów prywatnych, pomimo braku zgody w tym zakresie. Obciążenie kosztami z tego tytułu także nastąpiło dopiero 31 października 2022 r. (jego wartość wyniosła 26 tys. zł).
Działalność RDLP w Toruniu w zakresie przebiegu i dokumentowania zamówień publicznych oceniono negatywnie. Nieprawidłowości w tej jednostce stwierdzono zarówno w odniesieniu do zamówień realizowanych w trybie ustawowym jak i na podstawie regulacji wewnętrznych. Dotyczyły one m.in.
- zlecenia robót zamiennych bez spełnienia ustawowych przesłanek i warunków określonych w przetargu,
- niezasadnego wydłużania terminu wykonania zadania, co naruszało zasadę uczciwej konkurencji.
- przyznania wykonawcy dodatkowego wynagrodzenia, za czynności, które powinny zostać rozliczone w cenie ofertowej,
- dokonania istotnych zmian jednej z umów, w sytuacji, gdy wartość i charakter tych zmian wymagały przeprowadzenia odrębnego postępowania o zamówienie publiczne.
NIK podkreśla przy tym, że stan prawny, w którym podmiot zobowiązany ustawowo do stosowania ustawy Prawo zamówień publicznych nie ponosi odpowiedzialności za naruszenie jej przepisów stwarza niczym nieuzasadnione uprzywilejowanie pracowników/jednostek organizacyjnych LP względem pozostałych podmiotów.
RDLP w Toruniu nierzetelnie realizowała czynności nadzorcze w stosunku do podległych nadleśnictw. W okresie kontrolowanym Wydział Kontroli RDLP przeprowadził łącznie 62 kontrole w 91 jednostkach. Dotyczyły one m.in. zamówień publicznych, gospodarki samochodami oraz zamówień na usługi leśne. W żadnej z jednostek nie podjęto jednak kontroli w obszarze zatrudniania i wynagradzania pracowników, a kontrola sprzedaży nieruchomości (zaplanowana na lata 2020-2022) rozpoczęła się dopiero w trakcie kontroli NIK (w październiku 2022 r.), pomimo że istniały przesłanki uzasadniające podjęcie takich działań wcześniej. Już w latach 2018 i 2020 Inspekcja Lasów Państwowych kontrolując nadleśnictwa w Jamach oraz Trzebciny stwierdziła nieprawidłowości przy sprzedaży lokali w trybie bezprzetargowym z bonifikatą, a także nieprawidłowo sprawowany nadzór w tym obszarze przez RDLP w Toruniu. W kwestii zatrudniania Inspekcja Lasów Państwowych prowadząc kontrolę w 2019 r. ujawniła nieprawidłowości w RDLP w Toruniu. Kontrola NIK potwierdziła, że działalność w tym zakresie nie uległa poprawie.
Pomimo braku rzetelnego nadzoru działalności skontrolowanych Nadleśnictw w zakresie wybranych zagadnień dotyczących gospodarki finansowej i funkcjonowania była na ogół prawidłowa. Wydatki na inwestycje i zakupy środków trwałych przynosiły zakładane efekty. Nakłady na aktywa trwałe były, poza jednym wyjątkiem, gospodarne. Wydatki na szkolenia, kursy i narady były celowe, a tematy spotkań związane z zadaniami realizowanymi przez poszczególne podmioty.
Jako nieprawidłowe NIK uznała poniesienie przez Nadleśnictwo Solec Kujawski w sposób niegospodarny wydatków na obsługę hotelu na potrzeby przedsięwzięć Lasów Państwowych oraz klientów indywidualnych co wynikało z ustalenia w umowach z grudnia 2016 r. oraz stycznia 2020 r. wynagrodzenia ryczałtowego zamiast rozliczenia powykonawczego według rzeczywistego wykonania określonych zadań, za usługi w zakresie sprzątania obiektu, utrzymania terenów zielonych, parkingu i pozostałych terenów utwardzonych wokół hotelu, bieżących napraw oraz obsługi recepcji. Na podstawie tych umów w latach 2018-2020 poniesiono wydatki w łącznej kwocie 1 891,1 tys. zł, z tego w: 2018 r. – 612,0 tys. zł, w 2019 r. – 621,8 tys. zł, w 2020 r. – 657,3 tys. zł. Odejście w 2021 r. i 2022 r. od ryczałtowego wynagradzania i wprowadzenie rozliczenia według rzeczywistego wykonania określonych zadań, spowodowało obniżenie kosztów w tym zakresie do poziomu 425,3 tys. zł (2021 r.) i 215,7 tys. zł (2022 r. – I połowa). Dodatkowo NIK w czasie kontroli wskazała, że przyjęte założenia dotyczące sposobu rozliczania w latach 2018-2020 nie zapewniły rentowności prowadzonej działalności dodatkowej w tym zakresie. Okoliczności te były przedmiotem badania w toku kontroli przeprowadzonej w Nadleśnictwie w 2021 r. przez RDLP w Toruniu. W wystąpieniu pokontrolnym z kwietnia 2021 r. negatywnie oceniono skontrolowaną działalność, jednocześnie z uwagi na wprowadzony w lutym 2021 r. program naprawczy w Nadleśnictwie mający na celu m.in. poprawę kondycji finansowej hotelu, odstąpiono od wydania zaleceń pokontrolnych.
Ponadto podmiotowi, któremu zlecono usługi w zakresie obsługi hotelu wydzierżawiono również budynek restauracyjny, związany z jego funkcjonowaniem. Czynsz za dzierżawę restauracji ustalony w umowie z 2014 r. i waloryzowany w latach następnych jedynie o wskaźnik inflacji, został podwyższony dopiero na podstawie aneksu z czerwca 2022 r., pomimo że RDLP w Toruniu już w 2016 r. w ramach kontroli doraźnej zalecała renegocjowanie stawki czynszu. Z opracowanej w styczniu 2021 r. Koncepcji funkcjonowania Ośrodka, (przyjętej do realizacji w programie naprawczym z 2021 r.), wskazano, że w przypadku utrzymania dzierżawy z obecnym przedsiębiorcą Nadleśnictwo powinno renegocjować stawkę czynszu. NIK wykazała tymczasem, że w latach 2018-2021 przychody Nadleśnictwa z tytułu dzierżawy budynku restauracyjnego wystarczały zaledwie na pokrycie kosztów stałych ponoszonych przez Nadleśnictwo (ubezpieczenie, amortyzacja), a osiągany z tego tytułu zysk w skali roku wynosił od 1,4 tys. zł (w 2018 r.) do 3,6 tys. zł (w 2021 r.). Brak działań w zakresie negocjacji podwyższenia wysokości czynszu należało ocenić jako działanie nierzetelne.
Choć tylko w Nadleśnictwie Włocławek kontrolerzy NIK nie stwierdzili nieprawidłowości w zakresie udzielania zamówień publicznych, w większości przypadków dotyczyły one niewłaściwego dokumentowania postępowań. W Nadleśnictwie Solec Kujawski w 2021 r. i 2022 r. nie przeprowadzono postępowania o udzielenie zamówienia publicznego na usługi gastronomiczne w prowadzonym hotelu w trybie ustawy Prawo zamówień publicznych pomimo, że wartość nabytych usług przewyższyła kwotę, od której było obowiązkowe.
Lokale mieszkalne i nieruchomości należące do Lasów Państwowych zbywały – udzielając zarazem bonifikat – cztery Nadleśnictwa[5]. W latach 2018-2022 (I półrocze) zbyto w ten sposób 19 nieruchomości o wartości 5 078,5 tys. zł, a kwota upustu cenowego wyniosła 4 362,2 tys. zł (średnio wartość bonifikaty wynosiła 86%). Jedną nieruchomość przekazano nieodpłatnie gminie[6]. NIK badając wszystkie ww. przypadki nie stwierdziła nieprawidłowości. Kontrolerzy ocenili także, że pracownicy tych jednostek rzetelnie monitorowali obrót wtórny nieruchomościami sprzedanymi z upustami cenowymi, weryfikując czy nabywcy nie utracili uzyskanych przywilejów.
[1] Por. https://www.torun.lasy.gov.pl/organizacja-dyrekcji#.ZAcA99_dhPY
[2] Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 stycznia 2003 r. w sprawie stanowisk, stopni służbowych oraz zasad wynagradzania w Służbie Leśnej (Dz. U. Nr 11, poz. 123)
[3] Analizie poddano dziesięć kart przebiegów pojazdów służbowych.
[4] W okresie 6 -11 maja 2022 r. Pismo odbierające zgodę na wykorzystanie samochodu służbowego przekazano zainteresowanemu 6 maja 2022 r.
[5] Tj. Nadleśnictwa: Osie, Jamy, Włocławek, Toruń.
[6] Nadleśnictwo w Toruniu przekazało jedną nieruchomość gminie Lulkowo.
