Najwyższa Izba Kontroli zajmuje szczególną pozycję ustrojową w Rzeczypospolitej Polskiej. Przepisy Konstytucji RP oraz ustawy o NIK nakładają zarówno wysoką odpowiedzialność, jak i analogicznie wysokie uprawienia. Najwyższa Izba Kontroli, aby mogła w sposób skuteczny wykonywać swoje zadania, musi podejmować działania zmierzające w kierunku ustalenia wszystkich okoliczności w kontrolowanym zakresie.
Jednym z takich uprawnień jest możliwość wzywania na przesłuchanie osób, co do których istnieje przekonanie o dysponowaniu przez nie informacjami potencjalnie przydatnymi do ustalenia stanu faktycznego w zakresie działalności jednostek poddanych kontroli.
NIK skorzystała z tego instrumentu, wzywając w charakterze świadka Elżbietę Witek, Marszałek Sejmu RP, oraz Mariusza Kamińskiego, Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, Koordynatora Służb Specjalnych.
Ww. osoby nie wywiązały się z konieczności stawiennictwa wynikającego z ustawy o NIK. Pani Elżbieta Witek trzykrotnie nie wykonała tego obowiązku i nie stawiła się na wezwania NIK. Za niestawienie się na przesłuchania w charakterze świadka na Panią Elżbietę Witek zostały nałożone kary pieniężne. Na postanowienia o nałożeniu kar pieniężnych Marszałek Sejmu RP złożyła zażalenia, a następnie wniosła skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie. W co najmniej jednym przypadku znany jest już wyrok, który oddala skargę w przedmiocie nałożenia kary pieniężnej.
Podobny ciąg zdarzeń miał miejsce w sprawie Pana Mariusza Kamińskiego, Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, który zaskarżył nałożoną karę pieniężną. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie nie przyznał mu racji i skargę oddalił. W uzasadnieniu wyroku Sąd stwierdził, że obowiązek stawiennictwa należy traktować jako wiążący i mogący zostać niewypełniony tylko w ściśle określonych, obiektywnych okolicznościach, które w tym konkretnym przypadku nie zaistniały. Twierdzenie, że świadek nie posiada w danej sprawie informacji i w związku z tym nie ma obowiązku stawienia się na przesłuchanie, stoi w ewidentnej sprzeczności z obowiązującymi przepisami prawa i orzecznictwem sądów. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie potwierdził, że osoba wezwana w charakterze świadka ma bezwzględny obowiązek stawiennictwa.
Najwyższa Izba Kontroli będzie konsekwentnie, zgodnie z prawem i procedurami, podejmować kolejne działania mające na celu zapewnienie przejrzystości funkcjonowania podmiotów publicznych.
