Rozrzutność największej spółki komunalnej w Bytomiu

Opracowane w 2012 r. Zasady nadzoru właścicielskiego nad spółkami z udziałem Gminy Bytom nie zostały przyjęte i wdrożone do stosowania, bo uznano, że dla sprawowania nadzoru przepisy prawa powszechnie obowiązującego są wystarczające. Ale i te przepisy były naruszane.

NIK negatywnie ocenia działalność spółki BPK. Wielomilionowe niegospodarne wydatki Bytomskiego Przedsiębiorstwa Komunalnego na działalność m.in. inwestycyjną, sponsoringową oraz pożyczkową generowały wysokie straty finansowe spółki. Finansowanie tej działalności przychodami z działalności podstawowej oznaczało nieuprawnione wykorzystywanie środków pochodzących z wnoszonych przez mieszkańców Bytomia opłat m.in. za dostawę wody czy odprowadzanie ścieków. Do tego doszły niegospodarne działania spółki związane z zaangażowaniem jej środków m.in. w nieefektywne przedsięwzięcia inwestycyjne, które kosztowały BPK łącznie ok. 35,2 mln zł netto.

Nieefektywne inwestycje

  • Zarząd BPK przed zakupem nieruchomości w Tarnowskich Górach wraz ze studniami głębinowymi nie wykonał ani nie pozyskał rzetelnych i kompletnych analiz opłacalności. Akceptował przy tym konflikt interesów, jaki dotyczył Bytomskiej Agencji Rozwoju Inwestycji Sp. z o.o. (BARI), która z jednej strony doradzała BPK i współtworzyła analizę uzasadniającą zakup ujęć wody, z drugiej zaś - świadczyła usługi promocji na rzecz zbywcy (prywatnego podmiotu) za wynagrodzeniem będącym prowizją od wartości sprzedawanej przez ten podmiot nieruchomości wraz z ujęciami wody. Cena zakupu tych nieruchomości była o 1/3 wyższa od ich wartości wg wyceny rzeczoznawcy działającego na zlecenie zbywcy. W latach 2014-2017 BPK wydatkowało niegospodarnie na powyższe przedsięwzięcie ponad 15,3 mln zł netto, co od 2015 r. generuje straty finansowe w wys. ok. 0,7 mln zł rocznie. Nie doprowadzono do zakładanych dostaw wody z ww. ujęć dla mieszkańców Bytomia.
  • BPK nabyło nieruchomości gruntowe zlokalizowane przy ul. Strzelców Bytomskich i Magdaleny w Bytomiu w celu ich późniejszej odsprzedaży, choć nie sprawdziło, czy ma w tym interes ekonomiczny. Nabycie ich przez BPK miało zapewnić przychody Gminie Bytom z tytułu ich sprzedaży, a później także z tytułu wpłacanego podatku od nieruchomości. Nieruchomości te, jako mało atrakcyjne, wymagały rekultywacji oraz umiejętnych zachęt wobec potencjalnych kupców. Oferty sprzedaży były jednak nieskuteczne, a niewłaściwie przeprowadzona rekultywacja tych terenów uniemożliwiła ich wykorzystanie pod przyszłe inwestycje i zabudowę. Wydatki BPK, związane z zakupem ww. nieruchomości, do połowy czerwca 2018 r. wyniosły ok. 18,1 mln zł netto, w tym 0,5 mln zł podatku od nieruchomości za lata 2014-2017.
  • Zarząd BPK podjął się wykonania Budowy hali widowiskowo-lodowiskowej wraz z halą lodowiskową treningową oraz modernizacji istniejącego stadionu piłkarskiego, ale nie zapewnił środków na sfinansowanie tej inwestycji, musiał więc zrealizować to zadanie ze środków własnych spółki uzyskiwanych z jej podstawowej działalności. BPK zainwestowało tu 1,8 mln zł, z czego 0,8 mln zł do połowy 2018 r. nie została zrefundowana. Ponadto realizacja przez BPK tej inwestycji oraz działalność - powołanej przez Zarząd BPK z przekroczeniem swoich kompetencji - spółki celowej Bytomski Sport Sp. z o.o. (BS) spowodowała dodatkowe koszty BPK, które łącznie z udzielonymi pożyczkami i działalnością sponsoringową na rzecz BS wyniosły w latach 2014-2016 ok. 1 mln zł.

Straty w podstawowej działalności spółki wynikały z wysokich kosztów ogólnozakładowych (pośrednich), związanych z finansowaniem m.in. szerokiej działalności sponsoringowej i pożyczkowej, usług doradczych i szkoleniowych oraz darowizn, co wiązało się z wydatkowaniem środków BPK w łącznej kwocie 15,3 mln zł, w większości ocenionym jako niegospodarne.

Działalność pożyczkowa

W latach 2013-2017 BPK udzieliła 11 pożyczek (łącznie ponad 3,4 mln zł), głównie podmiotom sektora sportowego, których profil zupełnie nie był związany z działalnością do realizacji której BPK została powołana i na cele niezwiązane z tą działalnością. Prowadzenie szerokiej działalności pożyczkowej stanowiło naruszenie ustawy o gospodarce komunalnej oraz ustawy o samorządzie gminnym. Pożyczki udzielano mało wiarygodnym podmiotom, bez zapewnienia skutecznych zabezpieczeń ich spłaty, skutkiem czego pożyczki te w większości nie zostały zwrócone. Spółka przy tym sama była w trudnej sytuacji finansowej, działała zatem niegospodarnie.

Działalność sponsoringowa

W latach 2012-2017 BPK wydatkowało 5,1 mln zł  na działalność sponsoringową, z czego 94% dotyczyło umów sponsorskich zawartych z podmiotami sektora sportowego, a koszty zakupu reklamy medialnej wyniosły w tym okresie 0,7 mln zł. Dokonywanie przez BPK wielomilionowych wydatków na sponsoring i reklamę medialną następowało bez ustalenia rzetelnych procedur i warunków regulujących tę działalność. Była to działalność nieskuteczna, szkodząca interesom ekonomicznym BPK, a zawieranie umów sponsoringowych m.in. wobec systematycznie pogarszających się wyników finansowych spółki było działaniem niegospodarnym.

Umowy sponsoringowe zawierane z podmiotami sektora sportowego BPK traktowało jako formę udzielania im bezzwrotnej pomocy finansowej. Umowy te nie zabezpieczały właściwie interesu BPK, a niektóre z nich zawierano bez wymaganej zgody Rady Nadzorczej. W większości przypadków wynagrodzenia z tytułu umów sponsoringowych płacono przed ich zrealizowaniem, w tym także w dniu ich zawarcia, bez zapewnienia przy tym możliwości sprawowania rzetelnego nadzoru nad ich wykonywaniem. Trzy umowy sponsorskie z Fundacją Wspierania Rozwoju Piłki Nożnej Polonia, w imieniu BPK, jako jeden z Członków Zarządu, podpisała wiceprezes ds. finansowych w warunkach wystąpienia konfliktu interesów, ponieważ w tym czasie była jednocześnie Członkiem Rady Fundacji sponsorowanego.

Usługi doradcze

Spółka ponosiła wysokie koszty obsługi prawnej, które w latach 2012-2017 wyniosły łącznie 2,7 mln zł. Koszty te sukcesywnie rosły, bo spółka zawierała liczne, często równolegle realizowane umowy w tożsamych zakresach przedmiotowych, związanych zarówno z prowadzeniem stałej, kompleksowej obsługi prawnej, jaki i ze specjalistycznym doradztwem prawnym w wybranych dziedzinach. Także koszty usług doradczych innych niż doradztwo prawne wyniosły aż 1,9 mln zł. Niegospodarność tych działań zwiększał fakt zlecania usług doradczych spółce BARI (Bytomska Agencja Rozwoju Inwestycji), która z braku wystarczającego zaplecza i kompetencji nie była przygotowana do ich realizacji, zatem część zadań podzlecała do wykonania innym podmiotom, występując w roli pośrednika, co niejednokrotnie prowadziło do dwu-trzykrotnego zawyżania kosztów po stronie BPK.

Działalność prowadzona w latach 2013-2017 przez komunalną spółkę BARI koncentrowała się na świadczeniu usług promocyjnych i doradczych dla innych podmiotów, w tym dla podmiotów prywatnych, a nie na rzecz samorządu terytorialnego. Blisko połowę przychodów spółki BARI w latach 2013-2017 stanowiły przychody z usług świadczonych na rzecz spółki komunalnej BPK (ponad 1 mln zł), przy czym wykonywania tych usług w części w ogóle nie udokumentowano, świadczono je nierzetelnie i realizowano je za ceny znacznie wyższe od cen rynkowych, a w części dotyczyły one działalności spółki BPK, która wykraczała poza sferę użyteczności publicznej, a więc takiej, której BPK nie powinno prowadzić w świetle ograniczeń wynikających z ustawy o samorządzie gminnym i ustawy o gospodarce komunalnej. W miarę ograniczania zleceń usług przez BPK kondycja finansowa BARI z roku na rok się pogarszała.

Przy udzielaniu przez BPK spółce BARI zamówień usług doradztwa, których koszt wyniósł łącznie 0,7 mln zł, odstępowano od konkurencyjnych trybów wyboru wykonawcy, naruszając wewnętrzne regulaminy postępowania przy udzielaniu zamówień w BPK. Zlecając i rozliczając umowy zawarte z BARI dopuszczono także do innych nieprawidłowości, w tym m.in. nie zapewniono właściwej ochrony interesów BPK.

Usługi szkoleniowe

Wydatki BPK na szkolenia były nieadekwatnie wysokie wobec złej sytuacji finansowej spółki, a część tych środków wydatkowano niegospodarnie. W latach 2012-2017 szkolenia kosztowały ogółem ponad 1,1 mln zł, w czym znaczny udział miały koszty organizacji spotkań szkoleniowo-integracyjnych wraz z usługami gastronomicznymi.

Zarząd BPK często wybierał organizatora szkoleń i spotkań szkoleniowo-integracyjnych, nie stosując wymogów ujętych w wewnętrznych regulaminach postępowania przy udzielaniu zamówień. W 10 wypadkach szkolenia i spotkania szkoleniowo-integracyjne odbyły się w tym samym miejscu (restauracji), a łączna kwota zapłacona temu usługodawcy wyniosła ponad 0,4 mln zł. Nie dokumentowano przeprowadzenia szkoleń poprzez podpisanie list obecności przez ich uczestników, co uniemożliwiało ustalenie rzeczywistej liczby osób oraz jednoznaczne potwierdzenie odbycia się tych szkoleń, a więc i zasadności poniesionych na nie wydatków.

Udzielanie darowizn

Spółka w latach 2012-2017 udzieliła 129 darowizn na łączną kwotę 0,4 mln zł, przy czym najwyższe roczne sumy udzielanych darowizn odpowiadały okresom, w których BPK ponosiło najwyższe straty finansowe, co było działaniem sprzecznym z interesem ekonomicznym spółki. W BPK nie obowiązywały szczegółowe pisemne regulacje zasad rozpatrywania i udzielania wsparcia w formie darowizn. W 2017 r. Zarząd Spółki zatwierdził Program Naprawczy, do którego załącznikiem była ogólna jednostronicowa procedura udzielania pożyczek i darowizn, która jednak nie uzależniała udzielenia pożyczki lub darowizny od wyniku finansowego BPK.

Wynagrodzenia organów BPK i BARI

Członkowie organów BPK i BARI pobierali wynagrodzenia świadczone w sposób niegospodarny oraz z naruszeniem prawa - w badanym okresie wyniosły one 287,9 tys. zł. W 2013 r. wynagrodzenia Członków Zarządu i Rady Nadzorczej BPK zostały błędnie obliczone, w wyniku czego wypłacono im łącznie kwotę o 32,6 tys. zł wyższą od wynikającej z uchwał Zgromadzenia Wspólników. Członkom Zarządu BPK, którzy sami rezygnowali z pełnionych funkcji, bezpodstawnie wypłacano odszkodowania, nienależne odprawy i wynagrodzenia. Członkom Zarządu BPK wypłacono nagrody roczne za 2014 r., które z racji złej kondycji spółki nie powinny zostać im przyznane.

Kontrolerzy stwierdzili też inne nieprawidłowości, świadczące o rażącej niegospodarności Zarządu BPK i nierzetelnym nadzorze właścicielskim Gminy Bytom.

Kwoty aktywności BPK w wybranych obszarach [mln zł]

Wynik finansowy netto BPK [mln zł]

NIK po zakończonych kontrolach monitoruje realizację wniosków pokontrolnych, jakie zostały skierowane do skontrolowanych podmiotów, oraz przygotowuje zawiadomienia o stwierdzonych nieprawidłowościach do organów ścigania.

Informacje o artykule

Data utworzenia:
21 lutego 2019 16:00
Data publikacji:
22 lutego 2019 07:00
Wprowadził/a:
Andrzej Gaładyk
Data ostatniej zmiany:
21 lutego 2019 16:20
Ostatnio zmieniał/a:
Andrzej Gaładyk
Rozrzutność największej spółki komunalnej w Bytomiu © (panorama) Fotolia / (wieża) Adrian Tync CC BY SA 4

Przeczytaj treść ponownie