Sąd Apelacyjny w Poznaniu nie sprawował prawidłowego nadzoru nad realizacją inwestycji dotyczącej budowy jego siedziby. Nie wszystkie działania w tym zakresie były rzetelnie prowadzone, a w konsekwencji doprowadziły do dokonywania wydatków z naruszeniem zasad gospodarności. Wprawdzie Sąd zawarł umowę na usługi pełnienia nadzoru inwestorskiego, jednak nie sprawował on rzetelnej kontroli nad jej wykonaniem i podejmowanymi w ramach umowy działaniami. Inspektorzy nadzoru nie wykonywali swoich obowiązków z należytą starannością dopuszczając do prowadzenia robót budowlanych niezgodnie ze sztuką budowlaną i w sposób niemający uzasadnienia technologicznego. Zarówno pracownicy Sądu jak i inspektorzy nadzoru nie egzekwowali od wykonawcy ścisłego przestrzegania ustalonego harmonogramu rzeczowo-finansowego, zapewnienia należytej jakości wykonania robót oraz poświadczali w dokumentach budowy odbiór robót, które nie zostały wykonane.
NIK wykryła, że wskutek braku rzetelnej weryfikacji wykonanych robót w zakresie wycinki drzew, jak i wykonaniu koniecznych nasadzeń zastępczych, w piśmie skierowanym do organu ochrony przyrody również poświadczono nieprawdziwe informacje nt. terminu realizacji tych robót.
Istotne nieprawidłowości NIK stwierdziła już na etapie przygotowania Sądu do prowadzenia spraw związanych z realizacją zadań inwestycyjnych i przeprowadzenia postępowania przetargowego na budowę ww. budynku, które w ocenie kontrolerów NIK miały istotny wpływ na przebieg całego procesu budowlanego.
W związku z ustaleniami kontroli, NIK skierowała zawiadomienia do prokuratury o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstw oraz do izby inżynierów o niedopełnieniu obowiązków przez inspektorów nadzoru.
Najważniejsze ustalenia kontroli
Budynek nowego Sądu Apelacyjnego w Poznaniu miał powstać w centrum Poznania, w pobliżu Urzędu Marszałkowskiego i nowego Sądu Okręgowego w Poznaniu. Miał on poprawić nie tylko komfort i warunki pracy zatrudnionych w sądzie pracowników, ale przede wszystkim miał poprawić bezpieczeństwo. Najbardziej niebezpieczni oskarżeni mieli być transportowani na podziemny parking, gdzie zostaną wprowadzeni na salę rozpraw dzięki specjalnej klatce schodowej. W nowej siedzibie miały się znajdować sale rozpraw z pokojami narad i pomieszczeniami dla świadków, pomieszczenia biurowe, sale konferencyjne, archiwa, a pod budynkiem hala garażowa. Wartość inwestycji szacowana była pierwotnie na około 50 mln zł i miała potrwać około trzy lata, tj. od 22 września 2016 r. maksymalnie do końca 2019 r. Inwestycja ta do dziś nie została zrealizowana, a jej wartość aktualnie została oszacowana na 110 mln. zł.
W wyniku tej kontroli NIK ujawniła nieprawidłowości dotyczące przygotowania Sądu do prowadzenia spraw związanych z realizacją tej budowy. W postępowaniu przetargowym na realizację robót budowalnych dokonano wyboru oferty, która została niedoszacowana i była o 26,7% niższa od wartości zamówienia podstawowego brutto. Nie wzbudziło to jednak żadnych wątpliwości inwestora, co do możliwości zrealizowania inwestycji zgodnie z założeniami programu inwestycji, dokumentacji projektowej i przetargowej, i nie wezwano wykonawcy do wyjaśnienia rażąco niskiej ceny.
Inwestor publiczny i działający w jego imieniu inspektorzy nadzoru inwestorskiego nie sprawowali prawidłowo nadzoru nad realizacją robót prowadzonych na objętym kontrolą zadaniu. Nie wykonywali swoich obowiązków z należytą starannością dopuszczając do prowadzenia robót budowlanych niezgodnie ze sztuką budowlaną. Nie egzekwowali od wykonawcy ścisłego przestrzegania ustalonego harmonogramu rzeczowo-finansowego, a wprowadzane do umowy zmiany, nie miały uzasadnienia technologicznego. W ich konsekwencji m.in. przesunięto termin wykonania pokrycia dachowego, którego ostatecznie nie wykonano, co z kolei doprowadziło do częściowego zniszczenia efektów wykonanych prac[1] oraz konieczności przeprowadzenia – w związku z zejściem wykonawcy z placu budowy - dodatkowych robót zabezpieczających na kwotę 105,6 tys. zł[2]. Zastosowane zabezpieczenia, ze względu na ich doraźny i niekompleksowy charakter, nie chroniły w pełni istniejącego obiektu przed degradacją. Niegospodarnym i bez jakiegokolwiek uzasadnienia było również dopuszczenie do montażu klimatyzatorów kanałowych i instalacji wentylacji mechanicznej (za kwotę 870,5 tys. zł), które wykonawca dostarczył bez wymaganej gwarancji, czy też montaż izolacji termiczno-akustycznej stropów piwnic w warunkach niezgodnych z zaleceniami producenta i narażających efekty tych prac na działanie szkodliwych warunków atmosferycznych. W związku z tym, Sąd poniósł koszty w wysokości 71,7 tys. zł za wykonanie demontażu ww. urządzeń, przeprowadzenie ich przeglądu i właściwe zabezpieczenie. Z kolei całość wykonanej izolacji termiczno-akustycznej stropów i ścian w piwnicy przewidziana została do likwidacji i utylizacji w przypadku kontynuacji robót budowlanych.
Inwestor i inspektorzy nadzoru inwestorskiego nie zapewnili należytej jakości wykonania robót oraz nie reagowali odpowiednio na brak zrealizowanych robót, poświadczając jednocześnie ich odbiór w protokołach częściowych odbiorów robót. Skutkowało to „zrealizowaniem Harmonogramu finansowego", a nie zrealizowaniem zakresu rzeczowego zadania. W konsekwencji Sąd zapłacił wykonawcy kwotę 510,7 tys. zł za zrealizowanie robót, które nie zostały wykonane oraz kwotę 568,7 tys. zł za roboty, które nie zostały zaakceptowane i przyjęte w wyniku inwentaryzacji. Ponadto, wartość robót wykonanych wadliwie została oszacowana na kwotę 1.032,8 tys. zł. Łączna wartość tych robót stanowiła aż 20% łącznej wartości robót zafakturowanych przez wykonawcę i rozliczonych przez inwestora.
NIK ujawniła ponadto, że w piśmie skierowanym do organu ochrony przyrody poświadczono nieprawdziwe informacje nt. terminu realizacji wycinki drzew, jak i wykonaniu koniecznych nasadzeń zamiennych. Nie wyegzekwowano od wykonawcy robót budowlanych usunięcia wszystkich drzew wymienionych w decyzjach Prezydenta Miasta Poznania[3], pomimo zapłaty na rzecz wykonawcy wynagrodzenia w kwocie 0,8 tys. zł z tego tytułu. Nie podjęto próby odzyskania choćby części opłaty (w kwocie 16,5 tys.) uiszczonej na rzecz organu ochrony przyrody za udzielone zezwolenie i nie dopilnowano terminu wykonania nasadzeń zamiennych[4], co mogło narazić Skarb Państwa na poniesienie odroczonej opłaty w kwocie 382,8 tys. zł.
Wskutek nierzetelnego i nieskutecznego nadzoru ze strony inwestora dopuszczono, m.in. do:
- niewykonania przez wykonawcę trzech otworów okiennych w ścianach zewnętrznych,
- niewłaściwego wykonania robót w zakresie zabezpieczenia części kubaturowej poniżej poziomu terenu,
- niezgodnego z wymogami projektowymi wykonania instalacji wentylacyjnej;
- montażu na podkonstrukcji stalowej na dachu technicznym jednostek zewnętrznych systemu freonowego układu chłodzenia VRV i agregatów wody lodowej, podczas gdy: nie wykonano warstw stropodachu na dachu technicznym, nie dopasowano podkonstrukcji do montowanych urządzeń, nie zatwierdzono materiału do wykonania podkonstrukcji stalowej,
- rozpoczęcia prac montażu izolacji termiczno-akustycznej stropów i ścian w piwnicach w warunkach niezgodnych z wymogami producenta,
- nieprawidłowego wykonania części murowanych ścianek działowych.
Ww. nieprawidłowości stanowiły istotną przyczynę wydłużenia terminu realizacji inwestycji oraz znaczącego wzrostu kosztów jej wykonania (1.600,3 tys. zł[5]). Ostatecznie budowa nowej siedziby Sądu nie została zakończona w założonym pierwotnie terminie, tj. do końca 2019 r. W konsekwencji Sąd poniósł dodatkowe koszty związane z ochroną posiadanego obiektu w łącznej kwocie 620,9 tys.
Inwestor od 2018 r. nie prowadził działań mających na celu polepszenie stanu technicznego budynku, np. wykonania pokrycia całości dachu, podejmowania robót konserwacyjnych czy naprawczych. W konsekwencji budynek ten z roku na rok ulegał stopniowej degradacji.
W efekcie ustaleń kontroli, NIK skieruje dwa zawiadomienia do prokuratury o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstw, tj.:
- przestępstwa polegającego na poświadczeniu przez pracowników Sądu i inspektorów nadzoru inwestorskiego nieprawdy w protokołach częściowego odbioru robót,
- przestępstwa polegającego na poświadczeniu przez Dyrektor Sądu nieprawdy w piśmie skierowanym do organu ochrony przyrody.
NIK zawiadomi izbę inżynierów o niedopełnieniu obowiązków przez inspektorów nadzoru nad przebiegiem procesu budowlanego i poświadczaniu nieprawdy w dokumentach budowy.
[1] Np. zawilgocenia i częściowego zniszczenia wykonanej izolacji termiczno-akustycznej stropów i ścian na poziomie -1.
[2] Np. zabezpieczenie płyt sprężonych, montaż tymczasowej konstrukcji odprowadzającej wodę z dachu
[3] Z 24 lutego 2016 r. oraz 4 kwietnia 2016 r.
[4] Termin wykonania nasadzeń kompensacyjnych wyznaczony w decyzji upływał w dniu 30 listopada 2016 r.
[5] Tj. 434 tys. zł w 2018 r., 306,5 tys. zł w 2019 r.,753,8 tys. zł w 2020 r. i 99,9 tys. zł w 2021 r. i 6,1 tys. zł do końca lutego 2022 r.
