Z 47 realizowanych obecnie programów wieloletnich NIK skontrolowała siedem, z obszaru szkolnictwa wyższego i ochrony zdrowia. Na ich realizację zaplanowano w 2014 r. prawie 640 mln zł (ok. 7 proc. planowanych wydatków na wszystkie programy wieloletnie tylko w roku 2014). W sumie na siedem skontrolowanych inwestycji przeznaczono ok. 9 mld zł.
NIK zauważa poprawę w realizacji wieloletnich programów z zakresu inwestycji budowlanych. Inwestorzy posiadali kompletną i aktualną dokumentację inwestycji, w tym programy inwestycji, dokumentację projektową i pozwolenia na budowę, a wykonawców robót budowlanych wybierano zgodnie z przepisami o zamówieniach publicznych. Na realizację programów zapisano konkretne środki budżetowe do wykorzystania w poszczególnych latach, co z kolei narzucało pewien rygor inwestycyjny. Jednak z tym inwestorzy najczęściej sobie nie radzili.
Tylko na dwóch inwestycjach - na siedem skontrolowanych - nie stwierdzono istotnych uchybień, co pozwoliło pozytywnie ocenić ich przygotowanie i realizację (budowa Kampusu 600-lecia Odnowienia Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz przebudowa i rozbudowa Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku). Na pozostałych skontrolowanych inwestycjach wykryto szereg mniejszych lub większych nieprawidłowości, które wpływały na terminowość prac, powodując opóźnienia w realizacji poszczególnych zadań inwestycyjnych i niepełne wykorzystanie środków finansowych.
Oprócz pozytywnie ocenionych przebudowy Uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego w Krakowie oraz przebudowy i rozbudowy Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku realizacja pozostałych pięciu skontrolowanych programów powinna zostać zakończona - zgodnie z pierwotnie planowanymi terminami - do końca 2014 r. Niestety programy były realizowane przewlekle, a daty ich zakończenia zmieniane. W przypadku trzech programów termin zakończenia zmieniano dwa razy. Najkrótsza realizacja programu to zaplanowany na cztery lata - Wieloletni Program Medyczny Rozbudowy i Przebudowy Szpitala Uniwersyteckiego w Bydgoszczy (8 lat od dnia rozpoczęcia przedsięwzięcia jako inwestycji wieloletniej). Najbardziej zapóźniona natomiast jest Budowa Kampusu 600-lecia Odnowienia Uniwersytetu Jagiellońskiego, która trwa już od 17 lat. NIK ocenia jednak tę inwestycję pozytywnie, ponieważ realizacja poszczególnych zadań odbywa się zgodnie z założeniami, a wydłużanie prac wynikało z rozszerzania inwestycji, a nie z opóźnień wykonania.
NIK zauważa, że niewłaściwe zorganizowanie procesu inwestycyjnego, już na etapie przygotowania inwestycji, a także w trakcie ich realizacji, powodowało niepełne wykorzystywanie zapewnionych środków finansowych. Obiekty były nieterminowo przekazywane do użytkowania, co z kolei opóźniało ich wyposażenie i zagospodarowanie.
Łączna wartość kosztorysowa inwestycji realizowanych w ramach siedmiu skontrolowanych programów wieloletnich wyniosła prawie 4 mld 330 mln zł. Na ich realizację do końca 2014 r. - choć wówczas większość inwestycji powinna już być zakończona - wydano łącznie ponad 2 mld 400 mln zł, czyli ok. 55 proc. wartości kosztorysowych. Najmniej zapisanych środków, tylko nieco ponad 2 proc., uruchomiono na budowę nowej siedziby Szpitala Uniwersyteckiego Kraków - Prokocim.
Dla dwóch programów wieloletnich (rozbudowa i przebudowa Szpitala Uniwersyteckiego w Bydgoszczy oraz budowa Kolegium UAM przez Uniwersytet im. Adama Mickiewicza) nieprawidłowo oszacowano możliwości ich pełnego wykorzystania. Mimo zakończenia części inwestycji i przekazania obiektów do użytku, ich użytkowanie nie przyniosło oczekiwanych korzyści ekonomicznych. Szpital Uniwersytecki w Bydgoszczy nie był na razie w pełni wykorzystywany m.in. z powodu niskiej wartości kontraktów zawartych na lata 2012-2016 z wojewódzkim oddziałem Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ). Mimo starań podejmowanych przez szpital limitu świadczeń z NFZ nie udało się zwiększyć. Również przyjęcie zbyt optymistycznych założeń - co do liczby studentów - spowodowało niskie wykorzystanie (na poziomie od 27 proc. do 32 proc.) nowo wybudowanej siedziby Kolegium UAM w Pile, realizowanej w ramach programu wieloletniego Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Większość inwestorów nie dysponowała środkami własnymi na sfinansowanie realizacji programów wieloletnich i wykorzystywała środki przyznane z budżetu państwa. Do czasu zakończenia kontroli nie wskazano ostatecznie źródeł finansowania programu wieloletniego budowy nowej siedziby Szpitala Uniwersyteckiego Kraków-Prokocim na kwotę ponad 176 mln zł, a dla programu budowy Szpitala Pediatrycznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego na kwotę ponad 61 mln zł.
Realizacja przykładowego programu - budowa nowej siedziby Szpitala Uniwersyteckiego Kraków-Prokocim
Formalnie inwestycja ta została rozpoczęta w 2006 r. i miała trwać do 2012r., jednak termin jej zakończenia zmieniano dwukrotnie: najpierw do 2014 r., obecnie - 2019 r. Jednak do dnia rozpoczęcia kontroli nie przystąpiono nawet do prac budowlanych. Po ośmiu latach przełożono jedynie magistralę wodociągową oraz wycięto drzewa i krzewy znajdujące się na terenie przyszłego Szpitala. Z planowanych środków wykorzystano zaledwie 2 proc. Jedną z przyczyn opóźnień inwestycji były protesty organizacji ekologicznej, które przez blisko trzy lata (2011 - 2014) uniemożliwiały przygotowanie terenu. Po rozstrzygnięciu wątpliwości i zakończeniu protestów konieczna była z kolei analiza i weryfikacja dotychczasowych założeń: demograficznych, epidemiologicznych i ekonomicznych, a także aktualizacja dokumentacji projektowej. Weryfikacja ujawniła m.in. konieczność uwzględnienia w projekcie budowlanym zmian wynikających z aktualnych przepisów, co miało istotny wpływ na wybór trybu postępowania o udzielenie zamówienia publicznego. NIK pozytywnie oceniła doprowadzenie w styczniu 2015 r. do podpisania umowy na generalne wykonawstwo inwestycji. Zgodnie z planem budowa ma wkrótce ruszyć.
Ważniejsze wnioski
Aby wyeliminować stwierdzone nieprawidłowości, Minister Zdrowia oraz Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego powinni wzmocnić nadzór nad realizacją zadań w ramach programów wieloletnich, w tym przede wszystkim nad efektywnym wykorzystaniem przeznaczonych na ten cel środków budżetowych.
W opinii NIK środki publiczne powinny być przekazywane na finansowanie inwestycji budowlanych, które są prawidłowo przygotowane do realizacji, a ich inwestorzy posiadają uzgodnione programy inwestycji.
Poprawę realizacji wieloletnich programów z zakresu inwestycji budowlanych przyniesie również zwiększenie ministerialnej kontroli nad inwestorami, którzy nadzorują przebieg realizacji poszczególnych zadań.
