NIK o funkcjonowaniu świetlic szkolnych

Zmiany w 2014 r. przepisów  Ustawy o systemie oświaty wprowadziły nowe wymagania dotyczące pracy świetlicy. Zobowiązały publiczne szkoły podstawowe do przyjmowania do świetlicy wszystkich uprawnionych uczniów. Wcześniejsze przepisy mówiły tylko o tym, że szkoła podstawowa powinna zapewnić uczniom możliwość korzystania ze świetlicy. Dodatkowo wprowadzono wymóg, aby podczas zajęć, pod opieką jednego nauczyciela nie pozostawało więcej niż 25 uczniów oraz wymagania dotyczące dostosowania zajęć świetlicowych do potrzeb edukacyjnych i rozwojowych uczniów, a także ich zainteresowań. We wrześniu 2016 r. do świetlic w całej Polsce zapisanych było blisko 876 tys. uczniów, czyli ponad 40 proc. wszystkich dzieci w publicznych szkołach podstawowych. 

Ustalenia kontroli NIK wskazują, że dyrektorzy szkół uznali zmianę przepisów jedynie za doprecyzowanie dotychczasowego modelu działania świetlic. Dla większości szkół zmiany w ustawie nie miały większego wpływu na ich działalność.

NIK wskazuje, że organizacja świetlic w większości skontrolowanych szkół podstawowych pozwalała na właściwą opiekę nad uczniami. Zatrudniano wykwalifikowaną kadrę pedagogiczną i na potrzeby świetlic wykorzystywano odrębne pomieszczenia, które wyposażono w pomoce dydaktyczne i sprzęt umożliwiający prowadzenie zróżnicowanych zajęć. Jednak niemal we wszystkich skontrolowanych szkołach (w 90 proc.) kontrolowanych szkół kryteriami przy organizacji grup dzieci były przede wszystkim godziny rozpoczęcia i zakończenia lekcji lub dojazdu uczniów autobusem szkolnym. Tylko w trzech spośród 32 skontrolowanych placówek zorganizowano grupy wychowawcze składające się z uczniów o rozpoznanych indywidulanie potrzebach edukacyjnych i zainteresowaniach oraz dostosowano do nich propozycję zajęć w świetlicy. Zapewnienie interesujących zajęć w świetlicy jest tym ważniejsze, że ponad 40 proc. uczniów z kontrolowanych szkół, przebywało w niej ponad trzy godz. dziennie, czyli ok. 15 godzin w tygodniu. Dla porównania średni tygodniowy czas pobytu dzieci na lekcjach wynosił ok. 25 godzin.

Główne kryteria tworzenia grup wychowawczych w świetlicach

Ponadto w większości (28 z 32) szkół zajęcia w świetlicy były corocznie prowadzone w oparciu o takie same plany. W ocenie NIK realizowanie bardzo zbliżonych do siebie planów, może prowadzić do sytuacji, w których uczeń uczęszczający do świetlicy przez dwa lub trzy lata, co roku uczestniczy w takich samych zajęciach. Dodatkowo sposób prowadzenia zajęć uwzględniał przede wszystkim potrzeby uczniów klas I - III, co powodowało, że pobyt w świetlicy był mało interesujący dla starszych uczniów. Zmniejszał się ich udział w zajęciach. W świetlicach przebywali głównie uczniowie z klas I-III (ok. 82 proc.), natomiast uczniowie z klas IV-VI stanowili tylko ok. 18 proc. z ogółu uczestniczących w zajęciach świetlicowych.

Struktura grup wiekowych dzieci zapisanych do świetlic szkolnych

NIK zauważa, że wychowawcy świetlic często poświęcali dużo czasu formalnej stronie zajęć, np. wypełnianiu dzienników. W jednej z kontrolowanych szkół na świetlicy obowiązywało ponad 20 dzienników lekcyjnych. Z kolei brak prawnej możliwości zapisania w dzienniku informacji np. o sposobie kontaktu z rodzicami lub o stanie zdrowia ucznia może utrudniać podjęcie przez wychowawców decyzji w nagłych przypadkach. Dodatkowo, informacje o stanie zdrowia ucznia, stanowiące tzw. dane osobowe wrażliwe w świetle obowiązujących przepisów, nie mogą być, bez wyraźnej, pisemnej zgody rodziców, przetwarzane przez szkołę, a także umieszczane w dzienniku zajęć w świetlicy. Zdaniem NIK może to stwarzać zagrożenie dla zdrowia i życia ucznia.

Izba zwraca także uwagę na częste zmiany wśród wychowawców świetlic prowadzących zajęcia. Według stanu na koniec września 2016 r. z 256 wychowawców tylko 56 (blisko 22 proc.) pracowało w świetlicy przez sześć ostatnich lat szkolnych . A aż 92 (36 proc.) nauczycieli miało tylko rok stażu pracy w charakterze wychowawcy świetlicy. Ponadto zajęcia świetlicowe prowadzone były w ramach tzw. godzin karcianych  przez różnych nauczycieli, którzy nie byli wychowawcami świetlicy.

Problemy w funkcjonowaniu świetlic szolnych

W kilku szkołach przekroczono maksymalną liczbę 25 uczniów pozostających pod opieką jednego nauczyciela, a w innych dwóch nie przyjęto do świetlicy wszystkich uprawnionych uczniów. Ponadto w ośmiu placówkach wprowadzono regulacje wewnętrzne, które mogły ograniczyć możliwość zapisania dzieci do świetlicy: na przykład w niektórych szkołach przy naborze do świetlic obowiązywało pierwszeństwo uczniów z klas I-III lub w ogóle nie przywidziano możliwości przyjęcia dzieci z klas IV-VI.  

Niepokój budzić może stwierdzony w większości skontrolowanych szkół brak uregulowań dotyczących sposobu informowania wychowawców świetlicy o nieobecności ucznia na zajęciach. Przyjęcie takich uregulowań jest szczególnie istotne ze względu na stwierdzoną skalę nieobecności uczniów na zajęciach w świetlicy. Na podstawie przeprowadzonych przez NIK oględzin ustalono, że w wybranym dniu 34 proc. zapisanych uczniów nie było w świetlicy, a wychowawcy w większości przypadków nie znali przyczyn tych nieobecności. Może to negatywnie wpływać na bezpieczeństwo uczniów, zwłaszcza tych, którzy po zajęciach lekcyjnych nie pojawili się w świetlicy. Nauczyciele nie wiedzą bowiem, czy dziecka nie było także na lekcjach, czy odebrał je ktoś dorosły, czy samo oddaliło się ze szkoły.

Szkoły podstawowe po zmianie przepisów dotyczących działalności świetlic nie uzyskały wsparcia Ministra Edukacji Narodowej, który nie określił np. w formie standardów, wytycznych lub zaleceń sposobu realizacji ustawowych postanowień. Szkoły nie otrzymały także pomocy ze strony kuratorów oświaty. Prowadzony przez nie nadzór pedagogiczny nie obejmował treści i sposobu prowadzenia zajęć w świetlicy.

Dodatkowo organy prowadzące szkoły nie kontrolowały warunków, w jakich realizowano zajęcia świetlicowe, nie sprawdzano też ich wyposażenia.  Jednostkowe kontrole świetlic przeprowadzono w ramach badania innych obszarów funkcjonowania szkoły.

Uwagi i wnioski

Wyniki kontroli wskazują, że zmienione w 2014 r. przepisy w większości szkół nie zostały właściwie wdrożone. NIK wskazuje na konieczność podjęcia działań przez Ministra Edukacji Narodowej mających w szczególności na celu:

  • określenie sposobów realizacji przez dyrektorów szkół wymogu uwzględniania w zajęciach w świetlicy, prowadzonych w grupach wychowawczych, potrzeb edukacyjnych, rozwojowych, możliwości psychofizycznych oraz zainteresowań uczniów;
  • modyfikację stosowanych narzędzi nadzoru pedagogicznego, w celu sprawdzania jakości zajęć prowadzonych w świetlicy.

NIK sformułowała także wnioski o podjęcie przez Ministra Edukacji Narodowej działań w celu zmiany obowiązującego prawa:

  • doprecyzowania ustawy Prawo oświatowe, poprzez wskazanie, że po dobrowolnym przekazaniu szkole przez rodziców wrażliwych danych osobowych ucznia (w szczególności o stanie jego zdrowia) wraz z dołączoną zgodą na ich przetwarzanie, zamieszczanie tego rodzaju informacji w wewnętrznej dokumentacji szkoły, do której uczęszcza dziecko, nie wymagałoby uzyskania przez szkołę wyraźnej, dodatkowej pisemnej zgody rodzica;
  • zmianę rozporządzenia w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, tak, aby katalog informacji o uczniu, które mogą być ujęte w dzienniku zajęć w świetlicy był otwarty oraz aby przepisy dopuszczały dogodniejsze formy zapisywania godziny przyjścia i wyjścia ucznia.

Informacje o artykule

Data utworzenia:
12 września 2017 00:10
Data publikacji:
12 września 2017 08:00
Wprowadził/a:
Andrzej Gaładyk
Data ostatniej zmiany:
13 września 2017 08:54
Ostatnio zmieniał/a:
Andrzej Gaładyk

Przeczytaj treść ponownie