Bez analizy i planu - realizacja zadań Narodowego Centrum Badań i Rozwoju przez spółki

Utworzenie w latach 2018–2021 (do 30 lipca) przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju spółek zależnych (NCBR+ sp. z o.o., NCBR Investment Fund ASI S.A.) było dopuszczalne i zgodne z przepisami prawa. Niemniej jednak utworzenie spółki NCBR Investment Fund ASI S.A. nie przyczyniło się do efektywniejszej realizacji zadań Centrum. Spółka ta nie rozpoczęła działalności inwestycyjnej. Natomiast powołanie spółki NCBR+ sp. z o.o. wprawdzie pozwoliło na osiąganie założonych efektów, jednak doprowadziło do zwiększenia wysokości kosztów ponoszonych przez Centrum na realizację zadań.

Pomimo że źródłem finansowania spółek miały być środki publiczne, to przed ich powołaniem Centrum nie przeprowadziło szczegółowej analizy efektywności funkcjonowania spółki NCBR+ oraz nie przygotowało odpowiedniej koncepcji działania spółki NCBR Investment Fund ASI S.A., co NIK ocenia negatywnie.

Podjęcie decyzji o powołaniu spółki tzw. „wsparciowej” NCBR+ (styczeń 2018 r.) wynikało z chęci uniknięcia odpływu wysoko wykwalifikowanej kadry naukowej oraz zapewnienia wynagrodzeń na poziomie odpowiednim do kwalifikacji. Może to sugerować próbę ominięcia limitów zatrudnienia i wynagradzania pracowników w administracji publicznej. Zdaniem NIK, wskazuje to na „komercjalizację” realizacji zadań publicznych i stwarza ryzyko niegospodarnego i nieprzejrzystego zarządzania środkami publicznymi. Tym bardziej, że zadania realizowane przez pracowników spółki NCBR+ były zbliżone do zadań wykonywanych przez pracowników NCBR i finansowane z budżetu państwa w części 28 – Szkolnictwo wyższe i nauka.

Ponadto w NCBR i tak nastąpił wzrost zatrudnienia, a koszty ponoszone na funkcjonowanie oraz realizację zadań wzrosły o ponad 300 mln zł – z 937,2 mln zł w 2018 r. do 1246,8 mln zł w 2020 r.

NIK zwraca uwagę na ryzyko wystąpienia konfliktu interesów w przypadkach, gdy pracownicy NCBR byli w tym samym okresie zatrudnieni w różnej formie przez NCBR+, a realizowane przez nich zadania były ze sobą pośrednio powiązane. Potwierdzeniem tego ustalenia były wyniki przeprowadzonego w 2020 r. zadania audytowego, stwierdzające przypadki występowania pracowników NCBR i NCBR+ w dwóch rolach - jako pełniących jednocześnie funkcje kierownicze zarówno w dziale zajmującym się koordynacją danej umowy wykonawczej po stronie NCBR, jak i w dziale odpowiedzialnym za realizację tej umowy po stronie NCBR+.

NCBR nie przygotowało właściwej koncepcji funkcjonowania spółki NCBR Investment Fund ASI S.A. przed jej powołaniem we wrześniu 2018 r. W konsekwencji tego w statucie, przyjętym aktem założycielskim tej spółki, określono, że ma ona prowadzić działalność inwestycyjną, ale nie sprecyzowano w jakiej formie, nie określono polityki i strategii inwestycyjnej. Spółka ta w latach 2018–2021 (do 30 czerwca) nie dokonała żadnej inwestycji w spółkę portfelową, czyli celu do którego została powołana.

Kontrolą objęto trzy jednostki: Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, NCBR+ sp. z o.o. oraz NCBR Investment Fund ASI S.A. We wszystkich jednostkach kontrolę przeprowadzono na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy o NIK, z zastosowaniem kryteriów legalności, gospodarności, celowości i rzetelności (art. 5 ust. 1 ustawy o NIK).