Informacja o wynikach kontroli wykonywania nadzoru nad działalnością administracyjną sądów

Powszechnie wiadomo, że postępowania sądowe toczą się długo. Długo też czeka się na pierwszy termin w sprawie. Zdaniem prezesów sądów i sędziów – przewodniczących wydziałów, na sprawność rozpoznawania spraw wpływ mają następujące czynniki: ilość wpływających spraw, obciążenie sędziów i pracowników sekretariatów, stan zaległości z poprzedniego roku, terminowość wykonywania zarządzeń sędziego przez pracowników sekretariatu, prawidłowość doręczania przez pocztę, aktywność uczestników postępowania (np. terminowość wnoszenia przez nich opłat), kwalifikacje i doświadczenie pracowników, warunki lokalowe. Najwyższa Izba Kontroli postanowiła skontrolować nadzór administracyjny nad działalnością sądów, czyli przyjrzeć się m.in. jak Minister Sprawiedliwości i prezesi sądów realizują zadania związane ze sprawowaniem nadzoru, z ochroną sądów, przygotowaniem sędziów do orzekania na podstawie prawa wspólnotowego, a także w jaki sposób wykonywane są zadania związane z wyposażeniem sądów w niezbędny sprzęt informatyczny i oprogramowanie. Prezesi sądów apelacyjnych i okręgowych nie w pełni realizowali obowiązki wynikające z rozporządzenia MS w sprawie nadzoru. Na przykład, tylko prezesi dwóch spośród 20 skontrolowanych sądów wywiązali się z obowiązku przeprowadzenia wizytacji we wszystkich podległych jednostkach organizacyjnych każdego sądu, co najmniej raz na trzy lata. Odnośnie Ministerstwa Sprawiedliwości, NIK ocenia, że przygotowanie organizacyjne do wykonywania nadzoru nad działalnością administracyjną sądów nie było zadowalające. Minister Sprawiedliwości nie wykorzystał w pełni możliwości i uprawnień w omawianym zakresie. Z ustaleń kontroli wynika, że wiele kierowniczych stanowisk w departamentach MS, wykonujących zadania związane z nadzorem, nie było obsadzonych. Niekorzystny wpływ na sposób wykonywania tych zadań miała także nieustanna fluktuacja kadr w Ministerstwie oraz zmniejszenie się liczby sędziów wykonujących zadania z zakresu nadzoru nad działalnością administracyjną sądów. Przy czym kadry MS to w znacznym stopniu sędziowie oddelegowani do pracy w Ministerstwie. W Ministerstwie nie przygotowano dokumentów, w których zostałyby ustalone kierunki nadzoru (sprawowanego nad administracyjną działalnością sądów) na dany rok lub o charakterze strategicznym – czyli obejmujące kilka lat. MS nie wnosiło także wiążących uzupełnień i uwag do planów zadań nadzorczych przygotowanych przez prezesów. Komórki organizacyjne Ministerstwa z ograniczonym stopniu przeprowadzały doraźne wizytacje i lustracje sądów, co - w ocenie NIK - było nieuzasadnione. NIK pozytywnie ocenia działania Ministerstwa Sprawiedliwości podejmowane w celu zahamowania wzrostu spraw ‘starych’. Jednakże przedsięwzięcia mające na celu przeciwdziałanie przedawnianiu się karalności czynów NIK ocenia jako spóźnione. Na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości w istotny sposób wpływa niedostateczna ilość sędziów i asesorów. Przy czym z roku na rok jest coraz gorzej. I tak np. w 1999 r. brakowało: w sądach apelacyjnych 290 etatów (44% ogólnego stanu zatrudnienia), w sądach rejonowych i okręgowych – 3 807,5 etatów (tj. 32,6% ogólnego stanu zatrudnienia w tych sądach); podczas gdy w 1996 r. było to odpowiednio 10,2% dla sądów apelacyjnych i 12% dla sądów rejonowych i okręgowych. W kolejnych ustawach budżetowych różnie, choć zawsze na dość niskim poziomie, zaspokajano potrzeby sądów w kwestii zatrudnienia. W 1996 r. przyznano na zwiększenie etatów orzeczniczych środki w wysokości 14% potrzeb zgłoszonych przez MS, w 1997 r. – 40%, 1998 r. – 9%, w 1999 r. 43%, w 2000 r. – 11%. Zdarzały się także sytuacje, że Minister Sprawiedliwości występował o znaczne zwiększenie liczby etatów w jednostkach sądownictwa powszechnego, natomiast po przyznaniu dodatkowych etatów z opóźnieniem podejmował działania w celu wykorzystania środków budżetowych na dodatkowe etaty. Izba pozytywnie ocenia działania podejmowane przez Ministra Sprawiedliwości w celu podniesienia kwalifikacji pracowników wymiaru sprawiedliwości w ramach centralnie organizowanych szkoleń oraz działania zmierzające do zapewnienia pracownikom Ministerstwa dostępu do prawa wspólnotowego. Prezesi kontrolowanych sądów ustalali plany zadań nadzorczych i sporządzali sprawozdania z ich realizacji. Po zbadaniu 98 takich planów NIK stwierdziła pewne przypadki naruszenia przez prezesów sądów przepisów rozporządzenia MS w sprawie nadzoru. Wyniki kontroli wykazały, że wizytacje, lustracje i kontrole organizacji pracy sekretariatów zostały w pełni przeprowadzone tylko w 3% przypadków. Izba stwierdziła nieliczne przypadki niedochowania przez sędziów wizytatorów (z 2 sądów okręgowych) i inspektorów ds. biurowości sądowej (z 1 sądu okręgowego) obowiązku sporządzenia sprawozdania z wizytacji i lustracji. Ponadto stwierdzono – także nieliczne - przypadki niezachowania należytej staranności przy sporządzaniu tych sprawozdań. NIK stwierdziła także przypadki (2) niewydania przez prezesów zarządzeń powizytacyjnych pomimo wystąpienia nieprawidłowości. Nadzór prezesów sądów nad sprawnością postępowania sądowego, szczególnie w zakresie spraw tzw. starych, została przez NIK oceniona pozytywnie. Stwierdzono także, że w kontrolowanych sądach spawy o dokonanie wpisu do rejestru zastawów, sprawy wieczystoksięgowe i gospodarcze były rozpoznawane według kolejności wpływu. Kolejnym problemem, który badała NIK było bezpieczeństwo na sali sądowej. W ocenie Izby badane sądy nie były w pełni wyposażone w infrastrukturę zapewniającą porządek i gwarantującą pełne bezpieczeństwo wszystkim uczestnikom postępowania. Na bezpieczeństwo i ochronę sądów Izba zwraca uwagę stwierdzając, iż konieczne jest opracowanie przez Ministerstwo standardów w zakresie ochrony oraz podjęcie działań zmierzających do zapewnienia środków budżetowych na ich wdrożenie. Izba uważa, że wyposażenie sądów w materiały techniczno - biurowe jest niedostateczne w stosunku do potrzeb, jednocześnie Izba pozytywnie ocenia działania prezesów sądów podejmowane w celu lepszego zapatrzenia podległych im placówek w te materiały. W jednym z wniosków pokontrolnych NIK zwraca uwagę na konieczność ustalenia zasad wizytowania i lustrowania sądów apelacyjnych przez sędziów wizytatorów z innych sądów lub delegowanych do MS, by uniknąć sytuacji, w których sędziowie prowadziliby czynności nadzorcze w wydziałach, w których również orzekają. W okresie objętym kontrolą ustrój sądów powszechnych określała ustawa z dnia 20 czerwca 1985r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych, która została zastąpiona przez ustawę z dnia 27 lipca 2001r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (weszła wżycie 1.10.2001). Akty prawne wydane w celu wykonania ustawy (z 20.06.1985) zachowały moc, o ile nie są sprzeczne z ustawą obowiązującą od początku października 2001r.