Wdrożenie procedury ochrony sygnalistów - wyzwania dla NIK

W Polsce brakuje kompleksowej regulacji nakładającej obowiązek ochrony sygnalisty (z ang. whistleblower) przez podmioty działające zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym. Ograniczonej ochrony można upatrywać w regulacji dotyczącej skarg i wniosków oraz przy naruszeniu tajemnicy przedsiębiorstwa w związku z ujawnieniem nieprawidłowości, uchybienia, działania z naruszeniem prawa, gdy nastąpiło to dla ochrony interesu publicznego. System ochrony sygnalistów jest w różny sposób uregulowany w poszczególnych krajach członkowskich Unii Europejskiej. W prawodawstwie unijnym przez wiele lat także nie było jednolitej procedury obsługi zgłoszeń dokonywanych przez sygnalistów oraz zasad ochrony takich osób przed działaniami odwetowymi. Zmieni się to dopiero po implementacji przez kraje członkowskie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1917 z 23 października 2019 r. Zobowiązuje ona kraje członkowskie do stworzenia podstaw prawnych procedury zgłaszania nieprawidłowości lub nadużyć w instytucjach publicznych i prywatnych. Na polskim ustawodawcy ciąży teraz obowiązek transpozycji przepisów unijnych, co pozwoli wypełnić lukę związaną ze wspomnianym brakiem kompleksowej regulacji. Ważniejsze wydaje się jednak podjęcie decyzji o wyborze zakresu i standardu ochrony sygnalistów. Najwyższa Izba Kontroli, podobnie jak wiele innych podmiotów publicznych i prywatnych, stanie wkrótce przed wyzwaniem dotyczącym wdrożenia systemu ochrony sygnalistów, ale też wykorzystania zgłoszeń o nieprawidłowościach w czasie planowania i podejmowania działań kontrolnych. W artykule omówiono pojęcia whistleblowingu oraz podstawowy zakres przedmiotowy, do którego ma zastosowanie. Omówiono również definicję sygnalisty, wskazano na konieczność opracowania odpowiedniej wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń i wdrożenia środków ochrony informatorów. Przedstawiono problemy, które mogą pojawić się ze względu na obowiązek zachowania tajemnicy kontrolerskiej oraz lojalności wobec pracodawcy. Istotną rozważaną kwestią jest też wykorzystanie sygnalizacji w planowaniu i przeprowadzaniu kontroli.

ABSTRACT

Introduction of Whistleblowers Protection Procedure – Challenges to NIK

In Poland, there are no comprehensive regulations to impose the obligation to protect whistleblowers by entities both in the public and private sectors. Limited protection can be found in the regulation related to complaints and motions, and to the breach of trade secret with regard to disclosing irregularities, negligence, illicit actions, when it is justified with public interest protection. The system for whistleblowers' protection is regulated in various ways in the European Union Member States. The EU legislature for many years did not provide for a unified procedure for serving whistleblowing, nor for protecting whistleblowers from retaliation. This situation will change once the Member States introduce the Directive (EU) 2019/1937 of the European Parliament and of the Council of 23 October 2019 on the protection of persons who report breaches of Union law. It obliges the Member States to provide legal basis for a procedure to report irregularities or misuse in public and private institutions. The Polish legislator is now obliged to transpose the Union's regulations, which will allow to eliminate the current lack of comprehensive provisions. However, it seems more necessary to decide on the scope and norms for whistleblower protection. The Supreme Audit Office, as many other public and private entities, will soon have to face the challenge of implementing a system for protecting whistleblowers, as well as for using reported irregularities during audit planning and during auditing. In the article, the notion of whistleblowing has been discussed, as well as the scope where it applies. The definition of a whistleblower is also presented, and the need for an appropriate internal procedure to report breaches, and to introduce measures to protect whistleblowers. The article also identifies problems that may arise in relation to the obligation to keep auditor's secrecy, and loyalty to the employer. An important issue is also how whistleblowing is to be used in audit planning and realisation.

Key words: whistleblowing, whistleblower, directive, legal protection, whistleblowing procedure